Nhân dân và lực lượng vũ trang tỉnh Phú Yên rất tự hào về Tiểu đoàn 365 anh hùng, đứa con chủ lực đầu lòng của tỉnh Phú Yên, đơn vị chủ công của Trung đoàn chủ lực 803 Liên khu 5, vì đã lập nhiều chiến công hiển hách trong cuộc kháng chiến chống Pháp.

Họp mặt cựu chiến binh Tiểu đoàn 365 tại Phú Yên  - Ảnh: T.T.CHÍNH

Nhiều nhà sử học, nhà nghiên cứu đã so sánh trong chiến dịch chống Pháp ở Nam Bộ nổi tiếng có Tiểu đoàn 307, còn ở Liên khu 5 có Tiểu đoàn 365 - hay còn gọi là “Tiểu đoàn Lá mít” - đánh thắng như chẻ tre. Nghe tiếng Tiểu đoàn Lá mít địch sợ hãi, mất tinh thần.

Dưới sự lãnh đạo của Đảng, sự đùm bọc của nhân dân Phú Yên, Tiểu đoàn 365 được thành lập tại thôn Hòa Đa, xã An Mỹ, huyện Tuy An, tỉnh Phú Yên ngày 15/5/1949, do đồng chí Hà Vi Tùng làm Tiểu đoàn trưởng, đồng chí Cao Thượng Lương làm Chính trị viên.

Hơn 2 tháng sau khi thành lập, ngày 27/7/1949, Tiểu đoàn 365 đã đánh trận Ninh Mã nổi tiếng, diệt 17 xe quân sự và một đại đội lính Pháp, thu 6 tiểu liên, 1 trọng liên 12,7 ly.

Sau trận đầu chưa đầy một tháng, ngày 26/8/1949, Tiểu đoàn 365 đánh trận Sông Ba - Trường Lạc, diệt và làm bị thương 200 tên địch, thu 6 thùng thuốc nổ TNT, 1 đại liên, 20 tiểu liên, giải thoát 90 đồng bào ta bị địch bắt, bảo vệ an toàn đập Đồng Cam.

Ngày 4/11/1949 , tiểu đoàn bắn hạ máy bay giặc Pháp tại Cầu Máng - Đồng Bò. Cùng tháng 11/1949 đơn vị hành quân tham gia chiến dịch Trường Chinh ở Khánh Hòa, tập kích vào Nha Trang, diệt 70 tên lính và sĩ quan Pháp đang xem xinê, thu nhiều chiến lợi phẩm.

Đến tháng 7/1950, Tiểu đoàn 365 đánh trận phục kích ở Đồng Thân (Ninh Hòa, Khánh Hòa), diệt một đại đội gồm 120 tên Âu - Phi, bắt sống 17 tên, thu 2 đại liên, 9 trung liên, 2 súng cối, nhiều súng trường và tiểu liên báng gấp.

Ngày 24/1/1952 (30 Tết), Tiểu đoàn 365 tấn công hạ đồn Ainu, bắt 15 tên địch, trong đó có tên đồn trưởng; giải thoát 40 đồng bào ta bị địch giam cầm. Ngày 15/7/1952, theo lệnh của cấp trên, tiểu đoàn hành quân ra đánh hạ đồn Xuân Đài (tỉnh Quảng Nam), tiêu diệt một đại đội, giải thoát 20 đồng bào và cán bộ khỏi tay giặc. Ngày hôm sau, 16/7/1952, Tiểu đoàn 365 tiếp tục diệt đồn Vân Ly (Quảng Nam), diệt 200 tên địch, bắn cháy 5 xe lội nước, chặn diệt viện 60 tên. Ngày 15/9/1952, tiểu đoàn tập kích tiêu diệt đồn Túy Loan (Quảng Nam), diệt 2 đại đội Âu - Phi, thu một sơn pháo 94 ly và 30 súng trường MAS. Ngày 18/9/1952 , tiểu đoàn tiếp tục san bằng đồn Lệ Sơn (Quảng Nam ).

Tám vị tướng của tiểu đoàn 365 1. Hà Vi Tùng, thiếu tướng (đã mất). 2. Cao Thượng Lương, thiếu tướng. 3. Nam Hồ, thiếu tướng (đã mất). 4. Phùng Đình Ấm, thiếu tướng. 5. Phan Văn Tiệp, thiếu tướng (đã mất). 6. Hoàng Anh Tuấn, thiếu tướng. 7. Nguyễn Hông Nhị, thiếu tướng. 8. Lê Quang Sang, thiếu tướng. Ba vị Anh hùng lực lượng vũ trang 1. Lê Công Khai - C trưởng (trận Đắc Đoa) 2. Phạm Đường -  Trung đội trưởng (trận Tuy Bình) 3. Nguyễn Hồng Nhị (phi công trong chống Mỹ)

Sau những chiến thắng oanh liệt trên chiến trường Quảng Nam, chống càn ở Quảng Ngãi, Tiểu đoàn 365 được Bộ Tư lệnh Liên khu V chỉ thị hành quân thần tốc lên Tây Nguyên để tham gia tác chiến. Ngày 13/1/1953, tiểu đoàn đã tiến hành cường tập đồn Tú Thủy (An Khê), là một đồn kiên cố, phòng thủ giữa Tây Nguyên và Bình Định. Tại đây, năm 1947, Trung đoàn trưởng Trung đoàn 803 Vi Dân đã hy sinh, nên Tiểu đoàn 365 phát động toàn đơn vị quyết tâm trả thù cho đồng chí Vi Dân và đồng đội đã hy sinh. Kết quả, tiểu đoàn đã hạ đồn Tú Thủy, diệt một đại đội địch, thu 1 sơn pháo 88 ly và nhiều loại vũ khí, đạn dược.

Ngày 21/3/1954, Tiểu đoàn 365 phục kích tiêu diệt địch ở Suối Cối (Đồng Xuân), đánh tan tiểu đoàn lính ngự lâm quân Con Hổ Xám của địch, diệt 123 tên, bắt sống 90 tên, thu 30 súng các loại và 1 máy vô tuyến điện. Sau trận này, Tiểu đoàn 365 được tặng thưởng Huy chương Lao động hạng ba, Đại tướng Tổng Tư lệnh Võ Nguyên Giáp gửi điện khen.

Ngày 20/4/1954, Tiểu đoàn 365 đánh cứ điểm Bàn Nham (Hòa Xuân), diệt 180 tên địch, trong đó có tên tiểu đoàn trưởng, bắt sống tên tiểu đoàn phó, thu 120 súng các loại, 1 cối 81 ly, 2 cối 60 ly, 1 đại liên, 1 trung liên, 70 tiểu liên, 20 súng trường, 1 máy vô tuyến điện và nhiều tiền Đông Dương.

Ngày 2/6/1954, với vai trò chủ công của Trung đoàn 803, Tiểu đoàn 365 đã đánh và tiêu diệt cứ điểm Tuy Bình, diệt một tiểu đoàn khinh quân ngụy gồm 600 tên, thu 3 xe bọc thép, bắt sống 1 trung úy Pháp chỉ huy trung đội cơ giới, bắt gần 100 tù binh, thu rất nhiều quân trang, quân dụng và tiền Đông Dương.

Ngày 20/6/1954 , tiểu đoàn tập kích căn cứ Núi Sầm (Hòa Trị). Ngày 25/6/1954, tiểu đoàn phục kích tại Đèo Cả (Hòa Xuân), phá hủy 79 xe các loại, diệt 50 tên, bắt sống 80 tên, thu 1 đại liên, 1 trọng liên 12,7 ly, 5 tiểu liên, 20 súng trường, 1 máy vô tuyến điện, phá hủy 1 đại bác 75 ly, giải thoát 98 đồng bào bị địch bắt làm bia đỡ đạn.

Những con số biết nói nêu trên đã chứng minh tinh thần chiến đấu anh dũng, thành tích tuyệt vời, đánh đâu thắng đấy của Tiểu đoàn 365, một đơn vị cơ động thiện chiến của Trung đoàn 803 Liên khu V. Từ đánh tập kích, phục kích, công đồn, chống càn đến tao ngộ chiến, tiểu đoàn đều hoàn thành xuất sắc. Chiến công của Tiểu đoàn 365 đã góp phần tô thắm lá cờ “quyết chiến quyết thắng” của Quân đội nhân dân Việt Nam anh hùng, viết nên trang sử vàng rực rỡ của Liên khu V nói chung, tỉnh Phú Yên nói riêng. Đồng thời, Tiểu đoàn 365 đã đóng góp xứng đáng vào kho tàng quân sự Việt Nam , đường lối chiến tranh nhân dân do Đảng Cộng sản lãnh đạo.

Hôm nay, nhân kỷ niệm 60 năm ngày thành lập Tiểu đoàn 365 anh hùng, chúng ta cùng nhau ôn lại truyền thống vẻ vang, tưởng nhớ đến các đồng chí liệt sĩ của tiểu đoàn đã hy sinh trên mọi miền của Tổ quốc và những đồng chí do tuổi cao sức yếu đã qua đời. Chúng ta tự hào về một tiểu đoàn có bề dày truyền thống lịch sử, từ nhân dân mà ra, vì nhân dân chiến đấu, được Đảng bộ và nhân dân Phú Yên quý mến và tin yêu. Một tiểu đoàn đã trưởng thành với 8 vị tướng tài ba của Quân đội nhân dân Việt Nam anh hùng và 3 anh hùng lực lượng vũ trang nhân dân.

TRẦN THÀNH CHÍNH

Trưởng ban Liên lạc cựu chiến binh Tiểu đoàn 365