(Diễn văn tại lễ mít tinh kỷ niệm 395 năm Phú Yên (1611-2006) và kỷ niệm 31 năm Ngày giải phóng tỉnh Phú Yên (1-4-1975 – 1-4-2006) do đồng chí ĐÀO TẤN LỘC - Bí thư Tỉnh ủy, Chủ tịch UBND tỉnh trình bày).
Kính thưa quý vị đại biểu cùng các vị khách quý,
Kính thưa đồng bào và đồng chí,
Từ các công trình nghiên cứu của các nhà khoa học hàng đầu về lịch sử, địa lý, văn hóa, dân tộc học của đất nước và của tỉnh nhà, Ban Thường vụ Tỉnh ủy Phú Yên khóa XIII trước đây đã có nghị quyết về việc xác định mốc thời gian hình thành tỉnh Phú Yên và quyết định chọn năm 1611 là mốc niên đại đánh dấu sự hình thành đơn vị hành chính: Phú Yên xưa, tỉnh Phú Yên ngày nay. Đồng thời hàng năm lấy ngày 1 tháng 4 – ngày giải phóng tỉnh Phú Yên làm ngày kỷ niệm thành lập tỉnh.
Hôm nay, trong không khí ngày hội lớn của cả dân tộc hướng về Đại hội X của Đảng và kỷ niệm 31 năm giải phóng miền Nam, chúng ta bồi hồi xúc động cùng nhau nhớ về quá khứ, ôn lại chặng đường lịch sử 395 năm Phú Yên hình thành và phát triển. Đây là dịp để mỗi người Phú Yên hôm nay thể hiện tình cảm và đạo lý truyền thống “Uống nước nhớ nguồn”, bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đối với công lao to lớn của các thế hệ ông cha đã dày công khai phá, tạo dựng, giữ gìn và phát triển vùng đất này gần bốn thế kỷ qua. Đây cũng là dịp để chúng ta khơi dậy và phát huy hơn nữa sức mạnh của khối đại đoàn kết toàn dân, sức mạnh của các giá trị tinh thần quý báu trên vùng đất Phú Yên được hun đúc và lưu truyền từ đời này sang đời khác.
Kính thưa các đồng chí đại biểu,
Kính thưa toàn thể đồng bào,
Ngược dòng lịch sử, kể từ mùa xuân 1597; những lưu dân người Việt đầu tiên từ vùng Thuận – Quảng theo Phù nghĩa hầu Lương Văn Chánh vào khai khẩn, mở mang vùng đất trấn biên từ đèo Cù Mông đến đèo Cả, sinh cơ lập nghiệp. Ngay từ buổi đầu, họ đã nhanh chóng hòa nhập với các cư dân bản địa, đoàn kết, đồng tâm hiệp sức, giúp đỡ nhau xây dựng cuộc sống và đối phó với thiên tai, thú dữ. Họ đã cùng nhau tiến hành việc khai khẩn đất đai gắn liền với quy dân lập ấp. Những tụ điểm dân cư được hình thành từ các thung lũng, triền núi thấp, vùng châu thổ sông Cái, sông Đà Rằng, sông Bàn Thạch… cho đến vùng cao nguyên phía tây gắn với dãy Trường Sơn.
Để chống thiên tai hạn hán, lũ lụt, nhân dân các dân tộc đã cùng nhau làm hồ, đắp đập, đào mương dẫn nước, khai thác điều kiện tự nhiên để phát triển thành một vùng nông nghiệp trù phú. Các nghề thủ công như: mộc, rèn, làm đồ gốm, tơ tằm, dệt vải, làm mía đường, làm nước mắm… cũng hình thành để phục vụ nhu cầu đời sống của nhân dân. Sản phẩm của cư dân miền xuôi được đưa lên theo lưu vực Sông Ba, trao đổi với thổ sản miền ngược, như trong ca dao đã nhắc: “mít non gửi xuống, cá chuồn gửi lên”.
Những tụ điểm dân cư ban đầu ấy dần dần phát triển thành các làng, xã. Mối quan hệ giữa các dòng họ, các cá nhân trong làng, xã rất hòa thuận, đoàn kết. Họ đến vùng đất mới với ước mơ xây dựng một cuộc sống bình yên, tự do, hòa đồng và nhân ái. Với ý chí và sức mạnh từ sự đoàn kết gắn bó với các dân tộc, đến những năm đầu thế kỷ 17, vùng đất trấn biên đã trở nên trù phú, xóm làng đông đúc trải dài từ đèo Cù Mông đến núi Đá Bia là cơ sở để triều đình thành lập Phủ Phú Yên – với hai huyện Đồng Xuân và Tuy Hòa vào năm 1611. Trải qua thời gian gần 4 thế kỷ, với biết bao biến cố, thăng trầm của lịch sử, nhưng tên gọi Phú Yên vẫn giữ nguyên không đổi cho đến ngày nay.
Kính thưa đồng bào và các đồng chí,
Công cuộc khai khẩn, mở mang vùng đất Phú Yên thuở ban đầu như chúng ta biết, luôn gắn liền với tên tuổi danh nhân Lương Văn Chánh. Nhờ tiếp thu được những bài học từ lịch sử của dân tộc, nên Ông Lương Văn Chánh đã lấy việc ổn định và phát triển đời sống nhân dân làm cơ sở chủ yếu cho sự phát triển của vùng đất trấn biên thời bấy giờ. Đó là tư tưởng: “Dân an, quốc thái” một tư tưởng tiến bộ và có ý nghĩa nhân văn sâu sắc. Chính những thành quả to lớn trong công cuộc chiêu mộ, di dân, lập ấp, khẩn hoang, cho thấy: Ông là con người luôn gắn bó với đất nước, gắn bó với nhân dân, một Phù Nghĩa Hầu văn – võ song toàn, một vị “Thành Hoàng” trong trái tim của bao thế hệ người Phú Yên. Nhân dân Phú Yên mãi mãi tôn kính Ông, hết lòng biết ơn và thành tâm tưởng nhớ Ông.
Đến thời các Triều Nguyễn, những thế hệ người Việt, người Chăm, người Êđê, người Bana và cả người Hoa sinh sống trên vùng đất Phú Yên đã cùng hưởng vui buồn, cùng chịu đói no, cùng chia ấm lạnh, sát cánh bên nhau, chung lưng đấu cật, góp sức xây dựng, phát triển quê hương. Trong quá trình cộng cư, đã diễn ra sự giao lưu văn hóa giữa các tộc người anh em, tạo nên nét độc đáo. Một kho tàng di sản văn hóa dân gian với những câu hò, điệu múa, lễ hội, phong tục, tập quán… được các thế hệ người dân Phú Yên sáng tạo trong quá trình cần cù lao động, tự lực tự cường vượt qua khó khăn, đùm bọc nhau trong cuộc sống, cùng nhau khai phá đất đai, lập làng lập ấp, nên thực sự thấm đẫm tình người. Do những đặc điểm về địa lý tự nhiên, Phú Yên hội tụ đầy đủ các yếu tố văn hóa núi rừng, đồng bằng và ven biển. Nét đặc sắc của văn hóa Phú Yên là sự đan xen, giao thoa hòa quyện nhiều nền văn hóa của nhiều tộc người đang cùng chung sống trên địa bàn.
Thưa đồng bào và đồng chí,
Trong lịch sử dựng nước và giữ nước, nhân dân Phú Yên tự hào là đã góp phần xứng đáng cùng nhân dân cả nước viết nên những trang sử oai hùng, vẻ vang của dân tộc.
Những di tích và tư liệu lịch sử có liên quan đến phong trào Tây Sơn và triều nhà Nguyễn trên đất Phú Yên đến nay vẫn còn hiện hữu cùng thời gian cũng như trong ký ức của người dân. Các cuộc chinh chiến liên miên cuối thế kỷ 18 trên vùng đất này còn đọng lại với truyền thuyết Vọng phu, với những câu ca dao đầy nước mắt “Tiếng ai than khóc nỉ non. Ấy vợ chú lính trèo hòn Cù Mông”.
Đặc biệt, ngay từ những ngày đầu bị thực dân Pháp xâm lược và thống trị, nhân dân Phú Yên đã anh dũng đứng lên cùng với nhân dân cả nước đấu tranh kiên cường bất khuất quyết giành độc lập, tự do cho dân tộc. Nhiều cuộc khởi nghĩa liên tiếp nổ ra, nhiều phong trào cứu quốc đã ra đời, nhiều người con ưu tú của nhân dân đã hy sinh oanh liệt.
Năm 1885, hưởng ứng chiếu Cần Vương của vua Hàm Nghi, chí sỹ Lê Thành Phương cùng một số sỹ phu, văn thân yêu nước ở Phú Yên đã đứng lên tập hợp lực lượng nghĩa quân, dựng cờ khởi nghĩa chống thực dân Pháp xâm lược. Cuộc khởi nghĩa lan rộng đến Khánh Hòa, Bình Thuận, làm cho giặc Pháp và tay sai run sợ phải tập trung lực lượng lớn để dìm cuộc khởi nghĩa vào biển máu. Danh nhân Lê Thành Phương đã nêu cao tấm gương sáng ngời về tinh thần yêu nước, ý chí chiến đấu kiên cường, bất khuất và hy sinh anh dũng vì độc lập, tự do của dân tộc.
Lời nói bất hủ của ông trước lúc hy sinh: “Ninh thọ tử, bất ninh thọ nhục” tức “Thà chịu chết chứ không chịu nhục” sẽ còn vang vọng ngàn thu, như một lời thề son sắt quyết tử của nhân dân Phú Yên trước mọi kẻ thù xâm lược. Tiếp theo cuộc khởi nghĩa của Lê Thành Phương là những cuộc khởi nghĩa của Nguyễn Hào Sự, Võ Trứ, của Ma Bí, Săm Brăm…, đặc biệt là cuộc khởi nghĩa của thủ lĩnh Săm Brăm, người ChămH’roi ở miền tây Phú Yên đã ảnh hưởng lan rộng đến nhiều tỉnh Tây Nguyên, tạo ra phong trào chống Pháp trong các vùng đồng bào dân tộc thiểu số… Tuy các cuộc khởi nghĩa cuối cùng cũng bị thất bại nhưng đó là những trang sử vẻ vang, những sự tích hào hùng của nhân dân Phú Yên. Chính các bậc tiền bối đã một thời đứng lên quật khởi oanh liệt chống ngoại xâm đã tỏa sáng hào khí yêu nước Phú Yên, họ là những tấm gương trung liệt mà các thế hệ con cháu hôm nay và mai sau mãi mãi khắc ghi, đời đời tưởng nhớ.
Kính thưa các đồng chí đại biểu,
Thưa đồng bào và các đồng chí,
Một sự kiện lớn có tính quyết định trong tiến trình lịch sử của dân tộc đó là sự xuất hiện của một Đảng cách mạng do Chủ tịch Hồ Chí Minh sáng lập và rèn luyện Đảng Cộng sản Việt
Tiếp đó, trong cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược (1946-1954), Đảng bộ và nhân dân Phú Yên đã tiến hành tiêu thổ kháng chiến, anh dũng chiến đấu đánh lui nhiều cuộc càn quét, lấn chiếm của địch, giữ vững là vùng tự do, xây dựng căn cứ địa cách mạng vững chắc, một địa bàn chiến lược phía Nam Liên khu 5, góp phần đánh bại chiến dịch Át-lăng của địch. Trong suốt 9 năm kháng chiến chống thực dân Pháp, Phú Yên không chỉ tự lo cho mình mà còn là hậu phương trực tiếp của các chiến trường Nam Trung bộ và Tây Nguyên. Các chiến thắng vang dội ở Đèo Cả – Phú Khê, Sông Ba – Trường Lạc, Suối Cối – Xuân Quang… sẽ còn mãi với sử xanh; những đơn vị bộ đội cụ Hồ như Tiểu đoàn Lá Mít, Trung đoàn 80-83 sẽ còn sống mãi trong tâm tưởng nhân dân.
Trong cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước (1954-1975), Đảng bộ và nhân dân Phú Yên đã kiên cường bám trụ, vượt qua mưa bom bão đạn, vượt muôn vàn khó khăn thử thách, anh dũng hy sinh viết tiếp những trang sử vàng chói lọi bằng những chiến công hiển hách. Trong cuộc chiến đấu một mất một còn ấy, Đảng bộ và nhân dân Phú Yên đã vận dụng một cách sáng tạo đường lối chiến tranh nhân dân, nghệ thuật quân sự của Đảng, đã kết hợp giữa đấu tranh quân sự với đấu tranh chính trị, đánh địch bằng 3 mũi giáp công, kết hợp 3 thứ quân trên cả 3 vùng chiến lược, liên tục tấn công nổi dậy, nổi dậy và tấn công giành thắng lợi từng bước, tiến lên giành thắng lợi hoàn toàn. Chúng ta có quyền tự hào về 21 năm chiến đấu tuy cực kỳ gian khổ, ác liệt, nhưng đã lập nên biết bao kỳ tích anh hùng: Đồng khởi Hòa Thịnh tháng 12/1960, mở đầu phong trào đồng khởi ở đồng bằng Khu 5; Giải thoát Luật sư Nguyễn Hữu Thọ, tháng 10/1961; tiếp nhận vũ khí từ hậu phương lớn miền Bắc XHCN chi viện chiến trường miền Nam bằng những con tàu không số tại Vũng Rô 1964-1965; chiến thắng gò Thì Thùng năm 1966 – thắng Mỹ ngay trận đầu tiên; tổng tiến công và nổi dậy mùa Xuân Mậu Thân năm 1968; từ khởi nghĩa từng phần phát triển thành chiến tranh cách mạng, làm nên chiến thắng Đường số 5 lịch sử – một trận Bạch Đằng trên cạn, đập tan hàng vạn quân ngụy rút chạy từ Tây Nguyên xuống, giải phóng tỉnh Phú Yên vào ngày 01/4/1975, cùng với quân và dân cả nước giải phóng hoàn toàn miền Nam, thống nhất Tổ quốc.
Ôn lại những năm tháng chiến tranh ác liệt ấy, để cùng tưởng nhớ về những hy sinh, mất mát của biết bao đồng bào, đồng chí, nhiều người đã nằm xuống mà nay vẫn chưa tìm được hài cốt để qui tập về cùng đồng đội ở nghĩa trang liệt sĩ. Chúng ta mãi biết ơn bao người mẹ, người chị vừa chiến đấu gan góc với kẻ thù, bằng tay không vẫn dũng cảm chặn xe tăng giặc, vừa lặng lẽ gạt nước mắt đưa tiễn hết chồng rồi đến con ra đi chiến đấu mà không hẹn được ngày về.
Chúng ta cũng không bao giờ quên sự chi viện của hậu phương lớn miền Bắc xã hội chủ nghĩa, sự hy sinh to lớn của những người con ưu tú của cả nước trên mảnh đất Phú Yên, trong đó có lớp lớp con em của tỉnh Hải Dương kết nghĩa. Tỉnh Phú Yên nguyện sẽ mãi thủy chung tình nghĩa, sẽ phấn đấu vươn lên giàu mạnh để xứng đáng với sự hy sinh của các anh, các chị vì mảnh đất quê hương thứ hai này.
Kính thưa các đồng chí,
Thưa toàn thể đồng bào.
Đã 31 năm kể từ sau ngày miền
Thưa đồng bào và các đồng chí.
Đã 395 năm đã qua kể từ khi hình thành tỉnh Phú Yên yêu dấu của chúng ta. Biết bao thế hệ tiền nhân đã từng đổ mồ hôi, nước mắt và cả xương máu để bảo vệ, dựng xây, tô điểm vùng đất này ngày càng giàu đẹp. Thế hệ này kế tiếp thế hệ kia, thế hệ trước để lại cho thế hệ sau những ý chí và tư tưởng, những kinh nghiệm và tấm gương, góp phần tạo nên những giá trị truyền thống đẹp đẽ của con người và mảnh đất Phú Yên. Đó là sự đoàn kết gắn bó chia ngọt xẻ bùi của các dân tộc cộng cư ở Phú Yên, mà không có một thế lực nào chia rẽ được, từ trong đấu tranh chống ngoại xâm đến việc xây dựng cuộc sống ấm no hạnh phúc. Đó là tình làng nghĩa xóm, đùm bọc giúp nhau khi tối lửa tắt đèn, có thể thiếu thốn về vật chất nhưng giàu về nhân nghĩa tình người trong cuộc sống cộng đồng. Đó là chủ nghĩa yêu nước vô song khi có kẻ thù xâm lược thì già trẻ, gái trai và các dân tộc đều chung sức chung lòng đánh đuổi kẻ thù với tinh thần “thà chết quyết không chịu nhục”. Đó là bản chất cần cù lao động, chân chất, tình nghĩa thủy chung, tự lực tự cường, vượt khó vươn lên của nhân dân các vùng trong tỉnh. Từ khi có Đảng cộng sản Việt Nam lãnh đạo, các truyền htống trên càng được phát huy nhân rộng, nhân dân Phú Yên đều một lòng một dạ tin Đảng và theo Đảng làm nên những kỳ tích trong sự nghiệp giữ nước và xây dựng quê hương; đó cũng là một truyền thống mới của gần 08 thập kỷ qua.
Trải qua bao thăng trầm và biến đổi, những chiến công oanh liệt, những kỳ tích oai hùng đã đi vào lịch sử, Phú Yên hôm nay đang từng ngày đổi mới và phát triển. Như một tất yếu, chúng ta hiểu rằng: truyền thống lịch sử, quá khứ hào hùng bao giờ cũng thấm đượm vào hiện tại và tương lai. Lớp lớp ông cha ta đã dành tâm huyết, trí tuệ và tài năng để xây dựng mảnh đất này nhằm mưu cầu hạnh phúc, phồn vinh cho muôn đời con cháu; các thế hệ đó hiện nay, dù thể phách không còn nhưng tinh anh thì vẫn trường tồn mãi mãi. Tinh anh ấy đã tạo nên sức sống mãnh liệt của một vùng đất, là ngọn lửa thần kỳ sáng mãi với thời gian, là những giá trị vật chất và tinh thần vô cùng quý báu, tiếp tục nuôi dưỡng tâm hồn, khí phách của tất cả chúng ta. Chúng ta quyết nguyện làm hết sức mình để xứng đáng với những vinh quang và sự hy sinh vô bờ bến đó.
Kính thưa các đồng chí đại biểu,
Kính thưa quý vị khách qúy,
Kính thưa đồng bào và các đồng chí,
Chúng ta tự hào về lịch sử 395 năm và truyền thống đẹp đẽ của quê hương mình. Để xứng đáng với lịch sử và truyền thống đó, toàn Đảng bộ, toàn dân, toàn quân tỉnh ta hãy tiếp tục phát huy tinh thần đoàn kết nêu cao ý chí tự lực tự cường, vượt qua mọi khó khăn, thử thách, quyết tâm xây dựng và phát triển quê hương Phú Yên yêu dấu của chúng ta nhanh chóng vượt qua nghèo nàn lạc hậu, sớm trở thành một tỉnh phát triển và giàu đẹp của Tổ quốc Việt Nam.
Kính chúc các đồng chí và đồng bào sức khoẻ, hạnh phúc.
Xin chân thành cảm ơn.
