Gần 70 năm trước, những trận đánh hào hùng của quân và dân Phú Yên đập tan chiến dịch Át-lăng của thực dân Pháp đã được ghi vào trang sử vàng dân tộc. Trong không khí hân hoan, kỷ niệm 67 năm Chiến thắng Điện Biên Phủ (7/5/1954-7/5/2021), chúng tôi đã gặp gỡ, lắng nghe những câu chuyện từ những chứng nhân lịch sử.

Chiến dịch Át-lăng là âm mưu bình định hóa vùng tự do Nam - Ngãi - Bình - Phú theo kế hoạch Nava của thực dân Pháp đã bị quân và dân Phú Yên đánh bại hoàn toàn, góp phần “chia lửa” với chiến trường Điện Biên Phủ.

Những trận đánh không quên

Ở tuổi 87, Anh hùng LLVT nhân dân Hồ Đắc Thạnh vẫn khỏe mạnh, minh mẫn với giọng nói trầm ấm, gương mặt phúc hậu, cởi mở. 16 tuổi, ông đã nhập ngũ, trở thành chiến sĩ của Đại đội 389, Tỉnh đội Phú Yên đóng quân ở An Ninh Tây (Tuy An) làm nhiệm vụ bố phòng chống địch đổ bộ vào các vùng trọng yếu của tỉnh. Khi chiến dịch Át-lăng nổ ra, Quân khu 5 quyết định thành lập Tiểu đoàn 375. Đại đội 1 và Đại đội 2 đang ở huyện Ba Tơ (Quảng Ngãi) cấp tốc hành quân vào La Hai (Đồng Xuân) sáp nhập với Đại đội 389 Tỉnh đội Phú Yên được điều lên. Đúng ngày 25/2/1954, Tiểu đoàn 375 được thành lập do đồng chí Phạm Dưng làm tiểu đoàn trưởng, Đặng Hoanh làm chính trị viên, Nguyễn Lầu làm chính trị viên phó.

Trận đánh địch đầu tiên của Tiểu đoàn 375 tại xã An Định (Tuy An) mang lại chiến thắng vẻ vang. Ông Thạnh nhớ lại: Được tin có một đoàn xe 26 chiếc chở đại đội lính Âu Phi đi từ Tuy Hòa ra Chí Thạnh lên La Hai, Tiểu đoàn 375 đã bố trí phục kích trên đường số 6 từ Phong Niên (xã An Định) đi Hà Bằng khoảng 1km ven đường sắt đến Ấp Rượu (xã Xuân Sơn). Sau 30 phút chiến đấu, quân ta đã tiêu diệt gọn đại đội lính Âu Phi và phá hủy toàn bộ xe quân sự của địch, thu gần 100 súng các loại và nhiều quân trang, quân dụng khác. Sáng hôm sau, một tiểu đoàn Ngự Lâm Quân từ Chí Thạnh càn lên xã An Nghiệp (Tuy An) để giải tỏa đường số 6. Tiểu đoàn 375 phối hợp với du kích xã chặn đánh quyết liệt, diệt và làm bị thương hàng trăm tên, thu nhiều vũ khí, đạn dược của địch. Sau đó, Tiểu đoàn 375 bổ sung thêm đại đội trợ chiến cùng với 3 đại đội bộ binh, chuẩn bị đánh địch mở chiến dịch Át-lăng.

Nói về trận chống càn của địch ở Quan Quang - Minh Đức (Hòa Kiến, Tuy Hòa), ông Thạnh cho biết: “Đây là trận đánh đầy mưu lược, dũng cảm và táo bạo trên địa bàn tỉnh của Tiểu đoàn 375. Trận đánh diễn ra nhanh chóng và bất ngờ, đã xóa sạch trung đoàn tinh nhuệ thuộc Binh đoàn 41 của địch do tên Nguyễn Khánh làm chỉ huy trưởng. Quân ta tiêu diệt 300 tên, bắt sống trên 70 tên, trong đó có Nguyễn Khánh, đưa vào chùa Hang, Minh Đức. Nhưng do trời tối, lợi dụng sơ hở, hắn đã lẻn vào nhà dân lấy trộm quần áo mặc vào rồi trốn thoát. Sau này, Nguyễn Khánh trở thành thủ tướng bù nhìn của ngụy”.

Chỉ trong 5 tháng (từ tháng 2-7/1954), Tiểu đoàn 375 đã đánh 25 trận lớn, 12 trận cấp đại đội, như Hòn Ngang, Đồng Tròn, ga Gò Mầm, suối Cối, núi Sầm... Trên đà thắng lợi, quân dân Phú Yên - Tuy Hòa siết vòng vây, chuẩn bị lực lượng áp sát ven TX Tuy Hòa chờ hạ lệnh đánh vào tiêu diệt quân địch. Khi Hiệp định Giơnevơ được ký kết, Bộ Tổng tư lệnh Quân đội nhân dân Việt Nam ra lệnh ngừng bắn trên toàn chiến trường Việt Nam. Đại tướng Võ Nguyên Giáp có thư khen, đồng thời tặng huy hiệu Chiến sĩ Điện Biên cho các chiến sĩ tham gia đánh bại chiến dịch Át-lăng.

Cùng tham gia đánh bại chiến dịch Át-lăng có cựu chiến binh Nguyễn Ngọc Văn hiện ở khu phố 2, phường Phú Lâm, TP Tuy Hòa, nay đã bước sang tuổi 90. Tháng 2/1954, ông Văn tình nguyện nhập ngũ và trở thành chiến sĩ của Đại đội 11, Tiểu đoàn 3, Trung đoàn 375 Tỉnh đội Phú Yên. Ngay sau đó, ông đã lên đường tham gia trận đánh địch ở Đồng Tròn, An Lĩnh (Tuy An). Trận này, quân ta tiêu diệt Tiểu đoàn Ngự Lâm Quân số 1 và bắt sống 33 tên, trong đó có tên chỉ huy người Pháp. Sau vài hôm, ông tiếp tục tham gia đánh địch đổ bộ càn từ Chí Thạnh lên An Lĩnh. Trong chiến dịch Át-lăng, ông Văn cùng đơn vị đã tham gia nhiều trận đánh địch lớn nhỏ như pháo kích từ Thọ Vức xuống Hòa Kiến, đánh đường băng dã chiến Tuy Hòa…

Ông Văn khẳng định: Đánh bại cuộc hành quân Át-lăng của thực dân Pháp không chỉ đơn thuần là đánh bại một chiến dịch càn quét, mà quân và dân Phú Yên đã cùng quân dân cả nước góp phần “chia lửa” với chiến trường Điện Biên Phủ. Đây là một trong những yếu tố quan trọng góp phần làm nên chiến thắng lịch sử “lừng lẫy năm châu, chấn động địa cầu”.

Còn ông Nguyễn Cao Phuông, 85 tuổi, ở thôn Phú Nhiêu, xã Hòa Mỹ Đông, huyện Tây Hòa có 21 năm phục vụ trong quân đội. Ông vẫn nhớ như in về những ngày tháng gian khổ, anh dũng của bộ đội ta trong chiến dịch Át-lăng. Ông Phuông bồi hồi kể: “Tôi nhập ngũ vào Tiểu đoàn 375 Tỉnh đội Phú Yên khi vừa tròn 18 tuổi và được đơn vị cấp cho 1 khẩu mút-cơ-tông. Suốt chiến dịch Át-lăng, tôi đã tham gia hơn 10 trận đánh địch lớn, nhỏ ở Màng Màng (Bình Kiến), Hòa Kiến, Hòa Trị, An Lĩnh… Nhiều trận đánh diễn ra rất quyết liệt trên khắp các xã, huyện của tỉnh đã gây cho địch tổn thất nặng nề về binh lực. Ở trận phục kích đánh địch tại đồn Điều (đèo Quán Cau, Tuy An), Tiểu đoàn 375 phối hợp với Đại đội 374 (Tuy An) diệt và làm bị thương 85 tên lính Âu Phi, thu nhiều vũ khí và quân trang, quân dụng”.

Ông Nguyễn Ngọc Văn (thứ 5) và Anh hùng LLVT nhân dân Hồ Đắc Thạnh (thứ 6, từ trái qua) cùng các đồng đội của Tiểu đoàn 375. Ảnh do nhân vật cung cấp

Truyền lửa cho thế hệ sau

Sau khi Hiệp định Giơnevơ được ký kết, ông Thạnh tập kết ra Bắc, được đào tạo sĩ quan và trở thành một trong những thuyền trưởng của tàu Không số, nhiều lần vận chuyển vũ khí, thuốc men… cung cấp cho chiến trường miền Nam, được Đảng và Nhà nước phong tặng danh hiệu cao quý Anh hùng LLVT nhân dân.

Tháng 4/1955, ông Văn cũng tập kết ra Bắc, biên chế vào Trung đoàn 90, Sư đoàn 324 của Bộ Quốc phòng đóng quân ở Thanh Hóa. Sau khi học lớp cán bộ kỹ thuật quân giới rồi về công tác tại Phòng Quân giới, Cục Hậu cần, Quân khu Hữu Ngạn (Nam Định) 11 năm, ông được điều về Trung đoàn Cao xạ 213 chiến đấu ở tỉnh Sầm Nưa, Thượng Lào. Hoàn thành nhiệm vụ, ông về Đoàn Quân khu Hữu Ngạn để phục vụ sửa chữa súng bộ binh, xe cơ giới phục vụ cho trận đánh bảo vệ cầu Hàm Rồng (Thanh Hóa). Sau ngày đất nước thống nhất, ông tiếp tục phục vụ trong quân ngũ cho đến năm 1977 nghỉ hưu về quê hương và làm nghề thợ thiếc để sinh sống, chăm lo cho gia đình.

Còn ông Phuông, tháng 5/1955 tập kết ra Bắc vào Sư đoàn 324, đến năm 1958 học y tá rồi y sĩ tại Bệnh viện 4, TP Vinh (Nghệ An). Sau khi tốt nghiệp, ông về Đội Phẫu, Tiểu đoàn 3, D50 phục vụ chiến trường Khu 6 cho đến ngày giải phóng. Năm 1981, ông Phuông nghỉ hưu rồi về quê làm Trưởng Trạm Y tế xã Hòa Mỹ (huyện Tây Hòa) đến 1995.

Chiến tranh đã lùi xa, nhưng các chứng nhân lịch sử như Anh hùng LLVT nhân dân Hồ Đắc Thạnh, cựu chiến binh Nguyễn Ngọc Văn, Nguyễn Cao Phuông luôn thường trực nhận thức: Dám đánh và đánh thắng một đội quân hùng mạnh, được trang bị các loại vũ khí hiện đại như Pháp và sau này là Mỹ là một kỳ tích vĩ đại. Đó là nhờ có sự lãnh đạo tài tình của Đảng và Bác Hồ, sự đoàn kết gắn bó của quân dân, toàn dân tộc không ngại hy sinh gian khổ để có một nước Việt Nam thống nhất, hòa bình và vững bước trên con đường đổi mới, hội nhập toàn cầu hôm nay. 

KHÔI NGUYÊN