Sau khi đánh tan đoàn quân còn lại của địch từ Tây Nguyên xuống đường 5, Quân khu 5 lệnh cho Phú Yên nhanh chóng củng cố lực lượng, cùng với bộ đội chủ lực đánh chiếm TX Tuy Hòa và giải phóng toàn tỉnh trong thời gian ngắn nhất.
Ngày 26/3/1975, Sở chỉ huy tiền phương và Bộ Tư lệnh Sư đoàn 320 họp bàn thực hiện lệnh của Bộ và của Quân khu 5: “Nỗ lực chuẩn bị để tiến công vào TX Tuy Hòa vào ngày 30/3/1975”. Do trục đường 7 chưa khai thông, phải dùng công binh của Sư đoàn 320 và của tỉnh khắc phục đến tối 31/3/1975 mới xong nên phải chuyển hạ quyết tâm “sáng ngày 1/4/1975 tiến công giải phóng TX Tuy Hòa và toàn tỉnh Phú Yên”. Sư đoàn 320 và Sở chỉ huy tiền phương khẩn trương làm công tác hiệp đồng chiến đấu.
Về phía địch, Bộ Tư lệnh Quân khu 2 và Quân đoàn 2 ngụy cố tập hợp lực lượng còn lại để phòng thủ thành tuyến từ Quy Nhơn, Tuy Hòa đến Nha Trang. Tại TX Tuy Hòa, quân địch có 11 tiểu đoàn bộ binh, 3 đại đội bảo an, 1 chi đội thiết giáp, Ban chỉ huy tiểu khu Phú Yên, liên đoàn 21 (mới khôi phục) và toàn bộ lực lượng ác ôn cảnh sát tại chỗ được tổ chức thành từng cụm phòng thủ, dưới sự chỉ huy trực tiếp của chuẩn tướng Trần Văn Cẩm, phụ tá hành quân Quân đoàn 2 (Phó Tư lệnh Quân đoàn 2) và đại tá Vi Văn Bình, chánh thanh tra Quân đoàn 2.
Ở phía nam thị xã, địch có Tiểu đoàn bảo an 236, một trung đội pháo 105 ly (2 khẩu) chốt giữ quận lỵ Hiếu Xương và sân bay Đông Tác, Tiểu đoàn bảo an 235 giữ Phú Khê, Tiểu đoàn bảo an 210 và 220 ở ngã ba Phước Bình trở xuống núi Một (Hòa Tân) và từ ngã ba Ga (Hòa Tân - Hòa Bình) đến Hảo Sơn có Tiểu đoàn biệt động 34 chốt giữ.
Theo phương án hiệp đồng chiến đấu giải phóng tỉnh lỵ, Trung đoàn 9 đảm nhiệm hướng tiến công chủ yếu phía tây, Trung đoàn 48 tiến công hướng thứ yếu một ở bắc - tây bắc; Trung đoàn 64 được lực lượng vũ trang địa phương phối hợp đảm nhiệm hướng tiến công thứ yếu hai theo trục đường 5 đánh chiếm quận lỵ Hiếu Xương, sân bay Đông Tác, cùng Tiểu đoàn 9 địa phương cắt đứt quốc lộ 1 ở đèo Cả.
Sáng 31/3/1975, Tiểu đoàn 8 vào triển khai trận địa phục kích giao thông đoạn núi sông Ván (Hòa Xuân, Tuy Hòa). Nhưng tiểu đoàn quán triệt nhiệm vụ chưa kỹ, bố trí trận địa đánh cắt giao thông quá xa quốc lộ 1, nên một đoàn xe địch lọt vào trận địa lúc 10 giờ, ta không xuất kích được, chỉ dùng súng 12,7 ly bắn cháy 3 ô tô, số còn lại chạy thoát về phía nam.
Tối 31/3, Tiểu đoàn 9 cùng với Đại đội đặc công nước 24 luồn sâu xuống Ba Lò (Hòa Hiệp) chặn địch không cho chạy ra biển. Trung đoàn 3 (Sư đoàn 320) hành quân đến đèo Cả (đoạn Hảo Sơn, xã Hòa Xuân) chặn địch, không cho chúng chạy thoát vào Khánh Hòa).
Trên hướng chủ yếu TX Tuy Hòa, 5 giờ sáng 1/4/1975, trận tiến công giải phóng TX Tuy Hòa bắt đầu. Pháo 105 ly, súng cối 120 ly của ta đặt ở Gò Muối, Hòa Thắng bắn vào các trận địa pháo binh địch ở núi Nhạn làm cho trận địa pháo của địch bị tê liệt. Trung đoàn 9 đánh chiếm Nhạn Tháp, nhà ga, ty cảnh sát, nhà lao, tiểu khu; Trung đoàn 48 làm chủ Phước Hậu, nhà lao, giải thoát 300 tù chính trị bị địch giam giữ, cùng 1 đại đội xe tăng đánh cụm địch ở bắc Chóp Chài và tiến công hậu cứ Trung đoàn 47 ngụy, sau đó phát triển ra Tuy An cùng địa phương đánh địch.
 |
| Bộ đội Sư đoàn 320 tiến công giải phóng huyện Tuy Hòa 2 cuối tháng 3/1975 - Ảnh: TƯ LIỆU |
Trước sức tiến công mạnh mẽ của ta trên cả ba hướng, địch tháo chạy bằng trực thăng và tàu xuồng ra biển. Để nhanh chóng tiêu diệt hoàn toàn quân địch, làm chủ TX Tuy Hòa, Đảng ủy và Bộ Tư lệnh Sư đoàn 320 chủ trương tập trung lực lượng của ba trung đoàn 48, 9, 64 và xe tăng thiết giáp… tiến công đột phá đánh chiếm các mục tiêu còn lại. 9 giờ ngày 1/4/1975, ta làm chủ hoàn toàn TX Tuy Hòa, các đơn vị tỏa ra chiếm giữ các mục tiêu được phân công, truy quét tàn binh địch.
Hiệp đồng chặt chẽ với các trung đoàn chủ lực, Tiểu đoàn 96, Đại đội 25 và một bộ phận của Tiểu đoàn phá hỗn hợp 189 tiến công quyết liệt quân địch ở cứ điểm Núi Sầm, diệt và bắt 100 tên, thu 2 pháo 105 ly, tiếp đến phát triển tiến công địch ở Long Tường, Quy Hậu, Phước Khánh, Phước Hậu.
Hướng Tuy Hòa 1, rạng sáng 1/4/1975, Trung đoàn 64 cơ động vào chiếm lĩnh trận địa. Đúng 5 giờ 35, Trung đoàn 64 nổ súng tiến công. Pháo 105 ly, cối 120 ly bắn mạnh vào quận lỵ Hiếu Xương, sân bay Đông Tác. 6 giờ 30, pháo cối bắn vào ngã ba Ga, chi viện cho Tiểu đoàn 7. Được hỏa lực chi viện, Tiểu đoàn 9 (Trung đoàn 64 Sư đoàn 320) có sự phối hợp của các đơn vị địa phương gồm: Đại đội 377, Đại đội 201 và một trung đội trinh sát tiền phương xung phong đánh chiếm núi Một (Hòa Tân), tiêu diệt gọn đơn vị biệt động quân và bảo an ngụy chốt giữ tại đây.
Sau đó, ta triển khai đánh chiếm xã Hòa Vinh, chia cắt địch ở Phú Lâm và cầu Bàn Thạch, làm cho hàng trăm xe và binh lính địch từ thị xã chạy vào ùn lại, hỗn loạn từ nam cầu Bàn Thạch đến đèo Cả. Các đại đội Công binh 19, Công binh K65 và Tiểu đoàn 8, Trung đoàn 64 (Sư đoàn 320) nổ súng diệt hàng trăm tên địch, thu và phá hủy 120 xe quân sự, bắt hơn 200 tên. Tiểu đoàn 7 (Sư đoàn 320) cũng đánh chiếm và làm chủ khu vực ngã ba Ga lúc 6 giờ 40, sau đó để lại một bộ phận truy quét, còn lực lượng chính tiếp tục phát triển đánh vào quận lỵ Hiếu Xương.
7 giờ sáng 1/4/1975, Trung đoàn 64 tiếp tục tổ chức 2 mũi tiến công vào quận lỵ Hiếu Xương và đánh theo bờ máng vào phía nam quận lỵ. Tiểu đoàn 13 bộ đội Phú Yên theo trục đường 5 đánh chiếm thị trấn Phú Lâm, diệt và bắt hàng trăm tên địch. Đến 8 giờ, Tiểu đoàn 9 đánh vào tây bắc quận, địch tan rã nên ta chuyển sang truy quét bắt được 300 tên, cùng lúc Tiểu đoàn 7 tiến đến phía nam quận lỵ Hiếu Xương và được lệnh đánh thẳng vào sân bay Đông Tác. Đúng 8 giờ 20, hai tiểu đoàn 7 và 9 đánh vào sân bay, phát hiện một bộ phận lớn quân địch tập trung ở sát bờ biển chờ tàu hải quân đến cứu, lập tức tổ chức truy quét, bắt hơn 300 tên, thu nhiều vũ khí.
Trong quá trình truy kích, Trung đội trưởng Đàm Việt Hùng (thuộc Đại đội 9, Tiểu đoàn 9) dẫn đầu mũi tiến ra bãi biển Đông Tác bắt được chuẩn tướng Trần Văn Cẩm, phụ tá hành quân Quân đoàn 2 ngụy (Phó Tư lệnh Quân đoàn 2), người trực tiếp chỉ huy phòng thủ Tuy Hòa giao lại cho lực lượng vũ trang địa phương Tuy Hòa 1 tạm giữ trước khi chuyển đi. Ở một địa điểm khác, các chiến sĩ Quân Giải phóng cũng bắt được đại tá Vi Văn Bình cải trang làm dân chạy trốn. Nhiều tàu xuồng của địch đến cứu đồng bọn bị ta bắn cháy một số chiếc nên chúng chạy dạt ra, không dám vào bờ. Tiểu đoàn 9 chặn đánh quân địch từ sân bay Đông Tác tháo chạy xuống Ba Lò (Hòa Hiệp), diệt một bộ phận và bắt hơn 200 tù binh.
Tại các huyện Tuy An, Đồng Xuân, Sông Cầu, lực lượng vũ trang và du kích phối hợp với hướng trọng điểm nổ súng đánh chiếm từng khu vực, bao vây quận lỵ chi khu. Toàn bộ ngụy quân, ngụy quyền ở các huyện này đầu hàng, giao nộp vũ khí cho cách mạng. Những tên chạy trốn lần lượt bị nhân dân địa phương truy bắt hoặc ra trình diện.
Đến trưa 1/4/1975, sau đòn tiến công quyết liệt của bộ đội chủ lực, bộ đội địa phương, dân quân du kích và sự nổi dậy đều khắp của nhân dân các địa phương trong tỉnh, toàn bộ lực lượng ngụy quân, ngụy quyền ở Phú Yên tan rã, bị tiêu diệt, bị bắt hoặc ra đầu hàng, toàn tỉnh Phú Yên được giải phóng.
VIỄN BÌNH
