Đón xuân Ất Mùi 2015, một trong 9 hạt giống đỏ đầu tiên của Đảng bộ Phú Yên - Cụ Phan Ngọc Bích bước vào tuổi 105, vượt xa tuổi bách tuế. Là Đảng viên năm 1930 duy nhất còn sống để được vinh dự  nhận Huy hiệu 85 tuổi Đảng. Cuộc đời ông là tấm gương trong về phẩm chất cộng sản cao quý, là vốn quý tinh thần của Đảng bộ Phú Yên.

Người đảng viên 85 tuổi Đảng có một tuổi thơ nhọc nhằn và bất hạnh. Hai cụ thân sinh có ba người con thì hai người bị bạo bệnh chết non, chỉ còn lại duy nhất mình ông. Khi ông lên sáu, thân phụ qua đời, thân mẫu đau buồn bỏ đi biệt tích. Ông được ông bà nội nuôi dưỡng. Khi vừa 18 tuổi thì cả ông bà nội qua đời. Hoàn cảnh bi thương của gia đình hun đúc trong ông ý chí tự lập từ nhỏ. Ông học nghề may và cả nghề hớt tóc dạo để tự mưu sinh. Ông sinh ra và lớn lên ở một vùng đất có truyền thống quật cường. Kế tục hào khí tiền nhân, người thanh niên Phan Ngọc Bích vừa bước vào đời đã thấm thía nỗi nhục mất nước. Khi Chi bộ Việt Nam thanh niên cách mạng đồng chí hội ra đời tại Phú Yên năm 1928, đã tổ chức Hưng Nghiệp xã hội ở nhiều nơi, trong đó có La Hai, để tập hợp, giác ngộ thanh niên làm cách mạng.    

Năm 1929, người thanh niên Phan Lưu Thanh (người anh trong họ tộc của Phan Ngọc Bích) - thành viên chủ chốt của Hưng Nghiệp hội xã La Hai - vào Sài Gòn học lái xe ở Trường cơ khí Chu Văn Hai. Hai đảng viên An Nam Cộng sản Đảng là Tư Rèn, Nguyễn Chương (công nhân xưởng đóng tàu Ba Son) giới thiệu Phan Lưu Thanh gia nhập Đảng Cộng sản tại Chi bộ Thị Nghè, được Đảng phân công trở về quê gieo mầm cộng sản. Người cộng sản đầu tiên của tỉnh Phú Yên Phan Lưu Thanh dày công tập hợp tuyên truyền, giác ngộ lý tưởng cộng sản cho thanh niên quê nhà.

Ngày Quốc tế lao động 1/5/1929, đồng chí Phan Lưu Thanh tổ chức treo cờ đỏ búa liềm và rải truyền đơn cách mạng ở tỉnh lỵ Sông Cầu, tạo một sự kiện động trời làm phấn chấn những người yêu nước.

Nhân dịp kỷ niệm lần thứ 12 Cách mạng Tháng Mười Nga (7/11/1917-7/11/1929), đồng chí Phan Lưu Thanh giao nhiệm vụ cho Phan Ngọc Bích cùng ba thanh niên yêu nước in ấn truyền đơn và chọn đồng chí Phan Ngọc Bích vào rải truyền đơn ở phủ lỵ Tuy Hòa. Trong vai người hớt tóc dạo, đồng chí Phan Ngọc Bích rải truyền đơn ở chợ Tuy Hòa, dọc các trụ điện và sau đó mua vé xem hát cải lương để rải truyền đơn trong rạp hát. Thực dân Pháp lồng lộn, huy động toàn bộ các đồn cảnh sát truy lùng và kiểm soát gắt gao.

Chủ tịch nước Nguyễn Minh Triết chúc thọ đồng chí Phan Ngọc Bích nhân dịp đón xuân Kỷ Sửu 2009 - Ảnh: MINH KÝ

Ngày 3/2/1930, Đảng Cộng sản Việt Nam ra đời trên cơ sở thống nhất ba tổ chức cộng sản ở ba miền. Sự kiện này tác động sâu sắc đến Phú Yên về sự tất yếu hình thành Chi bộ Đảng đầu tiên.

Ngày Quốc tế lao động 1/5/1930, đồng chí Phan Ngọc Bích được phân công cùng một số thanh niên yêu nước treo cờ Đảng và rải truyền đơn tại tỉnh lỵ Sông Cầu kêu gọi thợ thuyền, dân cày và binh lính vùng lên chống bất công, áp bức, bóc lột.

Cờ đỏ búa liềm ngạo nghễ tung bay trên cây me cổ thụ nhà riêng Công sứ Pháp, Sở Lục Lộ, đồn Khố Xanh Sông Cầu. Truyền đơn được rải từ cầu Tam Giang đến cầu Thị Thạc và nhiều nơi khác trong tỉnh như La Hai, Chí Thạnh, Phủ lỵ Tuy Hòa.

Ngày 1/8/1930, đồng chí Phan Ngọc Bích tham gia treo cờ đỏ búa liềm ở sân quần vợt Quang Ích Hội (nay là Bưu điện Sông Cầu), Trường tiểu học Pháp - Việt, đồn lính Khố Xanh. Truyền đơn cách mạng tràn ngập tỉnh lỵ Sông Cầu. Chính quyền thực dân và phong kiến Nam Triều ở Phú Yên lồng lộn truy tìm gắt gao.

Qua thử thách, đồng chí Phan Lưu Thanh kết nạp Phan Ngọc Bích và 7 đồng chí khác vào Đảng Cộng sản, chính thức thành lập chi bộ Đảng Cộng sản đầu tiên ở Phú Yên ngày 5/10/1930.

Tháng 1/1931, từ những hạt giống đỏ đầu tiên, Đảng bộ Phú Yên hình thành được 17 chi bộ với 78 đảng viên, đủ điều kiện thành lập Tỉnh ủy.

Tháng 3/1931, Xứ ủy Trung kỳ điều động Bí thư Tỉnh ủy Phan Lưu Thanh và đồng chí Phan Ngọc Bích về Xứ ủy phụ trách công tác ấn loát.

Lãnh đạo tỉnh trao huy hiệu 85 tuổi Đảng cho đồng chí Phan Ngọc Bích - Ảnh: MINH KÝ

Khi nổ ra phong trào Xô Viết Nghệ Tĩnh, thực dân Pháp khủng bố trắng những người cộng sản. Tại Phú Yên địch truy bắt trên 500 người, cả đảng viên và quần chúng cốt cán. Đồng chí Phan Ngọc Bích may mắn trốn thoát bốn cuộc ruồng bố khốc liệt của địch, được Tỉnh ủy phân công tiếp tục vào Tuy Hòa tuyên truyền lý tưởng cộng sản.

Ông là người gieo mầm cộng sản ở đồng bằng Tuy Hòa, trực tiếp kết nạp các đồng chí Nguyễn Chấn, Lê Tấn Thăng, Nguyễn Tự Đoan, Trương Huề (Bốn Nhà Thương) vào Đảng và chính thức thành lập Chi bộ Đảng phía nam tỉnh ngày 24/11/1931 (ngày rằm tháng 10 năm Tân Mùi) tại chùa Ông dưới chân núi Nhạn.

Sau khi thành lập chi bộ đảng đầu tiên ở đồng bằng Tuy Hòa, đồng chí Phan Ngọc Bích trở về báo cáo với lãnh đạo Tỉnh ủy ở Nhà lao Sông Cầu thì bị địch bắt.

Ra tù, ông tiếp tục lao vào hoạt động. Tỉnh ủy phân công lãnh đạo cuộc đấu tranh của công nhân và nông dân trồng mía với chủ Nhà máy đường Đồng Bò Hygenol.

Cách mạng Tháng Tám, ông tham gia lãnh đạo khởi nghĩa giành chính quyền ở huyện Sơn Hòa và khu Đồng Bò. Trong hai cuộc chiến tranh, ông luôn xung phong đến những địa bàn nóng bỏng, gắn bó nhiều năm ở tuyến lửa Quảng Bình thời kháng chiến chống Mỹ. Hòa Bình, ông đã bước vào tuổi 65, thanh thản nghỉ hưu trở về đời thường và thường xuyên đóng góp nhiều ý kiến tâm huyết xây dựng quê hương. Ông là một trong số ít những chứng nhân lịch sử của Đảng bộ Phú Yên 85 năm qua.

Thế hệ hậu sinh ngưỡng mộ, biết ơn và kính dâng ông ly rượu thọ về những giá trị nhân bản Cộng sản vĩnh hằng mà ông theo đuổi từ tuổi thanh xuân.

THANH BÌNH