Cụ Phan Ngọc Bích, bí danh Việt Hồng, sinh cuối năm Canh Tuất (đầu năm 1911), là 1 trong 9 đảng viên của Chi bộ Đảng Cộng sản đầu tiên của Phú Yên được thành lập ngày 5/10/1930 tại La Hai, huyện Đồng Xuân. Trong cuộc đời hoạt động cách mạng của mình, đồng chí Phan Ngọc Bích đã tham gia lãnh đạo cuộc đấu tranh của công nhân và người dân ở khu vực Nhà máy đường Đồng Bò (huyện Tuy Hòa, nay là huyện Tây Hòa).

Tết Kỷ Sửu 2009, Chủ tịch nước Nguyễn Minh Triết thăm, chúc thọ đồng chí Phan Ngọc Bích. - Ảnh: X.HIẾU

LÃNH ĐẠO MÍT TINH THẮNG LỢI

Khi nổ ra cuộc đấu tranh của công nhân và nông dân trồng mía với chủ Nhà máy đường Đồng Bò - Hygenol, Tỉnh ủy Phú Yên phân công đồng chí Phan Ngọc Bích về khu vực nhà máy lãnh đạo cuộc đấu tranh.

Đồng chí Phan Ngọc Bích đã liên hệ với đồng chí Trương Dụng Quyền (người được đồng chí Phan Ngọc Bích giới thiệu vào Đảng ngày 14/11/1931) được Đảng phân công ở khu vực Nhà máy Đường Đồng Bò. Đồng chí Phan Ngọc Bích nắm tình hình Nhà máy Đường Đồng Bò qua đồng chí Trương Dụng Quyền. Được biết sau những lần lãnh đạo, chỉ đạo tổ chức đình công, các đảng viên Chi bộ Nhà máy đường Đồng Bò bị bọn mật thám theo dõi, bắt bớ và đày đi nơi khác, nhưng trong nhà máy còn rất nhiều quần chúng trung kiên, được các đảng viên trong chi bộ giác ngộ, có thể qua họ mà tổ chức tiếp các cuộc đấu tranh mới. Đồng chí Phan Ngọc Bích và đồng chí Trương Dụng Quyền thống nhất ý kiến: Bọn thống trị càng đàn áp, chúng ta càng phải liên tục tổ chức đấu tranh mạnh mẽ để tập dượt cho quần chúng và để củng cố lòng tin cho quần chúng. Qua các cuộc tổ chức đấu tranh tiếp theo sẽ theo dõi, bồi dưỡng và kết nạp những quần chúng ưu tú vào Đảng, tiếp tục xây dựng và củng cố Chi bộ Nhà máy đường Đồng Bò. Hai đồng chí Phan Ngọc Bích và Trương Dụng Quyền bí mật gặp anh Trần Bình Long là người phụ trách trên 50 công nhân người Quảng Ngãi vào chặt mía thuê ở thôn Bình Sơn (Bình Sơn là sở mía của Nhà máy đường Đồng Bò). Khi được biết đồng chí Phan Ngọc Bích và Trương Dụng Quyền là đảng viên cộng sản, đang chuẩn bị tổ chức các cuộc đấu tranh mới, anh Long đồng tình ngay. Anh Trần Bình Long còn giới thiệu thêm anh Nguyễn Châu cũng là một quần chúng tốt tham gia vào Ban chỉ đạo cuộc đấu tranh. Mọi người thống nhất phương án đã bàn: Nhân Ngày Quốc tế Lao động 1/5/1941, tổ chức cho công nhân trong Nhà máy đường Đồng Bò và công nhân chặt mía cùng bà con nông dân trồng mía đình công, đòi yêu sách mới; đồng thời tổ chức cuộc mít tinh lớn tại khu vực Bình Sơn.

Đúng 8 giờ sáng 1/5/1941, dưới sự lãnh đạo và chỉ đạo của 2 đảng viên Phan Ngọc Bích và Trương Dụng Quyền, lực lượng công nhân Nhà máy đường Đồng Bò gần 200 người do anh Nguyễn Châu phụ trách, lực lượng công nhân chặt mía trên 50 người ở khu Bình Sơn và bà con nông dân vùng trồng mía trên 200 người do anh Trần Bình Long phụ trách đã tập trung rầm rộ tại một vuông đất rộng ở trước thôn Bình Sơn. Đồng chí Phan Ngọc Bích đứng trên chiếc bàn gỗ mượn của nhà dân bên cạnh, dõng dạc nói: “Thưa các anh chị em công nhân Nhà máy đường Đồng Bò! Thưa bà con cô bác nông dân vùng trồng mía! Hôm nay là Ngày Quốc tế Lao động 1/5, kỷ niệm ngày đấu tranh chống áp bức bóc lột của giai cấp công nhân và lao động toàn thế giới. Chúng ta là những người lao động của giai cấp công nhân và giai cấp nông dân tập hợp lại đây để kỷ niệm ngày lễ Quốc tế đó.

Thưa anh chị em công nhân! Thưa bà con nông dân! Cuộc đấu tranh của chúng ta với bọn thực dân thống trị, chủ nhà máy, chủ đồn điền, bọn địa chủ phong kiến là một cuộc đấu tranh giai cấp một mất một còn. Chúng ta phải đoàn kết lại thành một khối vững chắc, trăm người như một, triệu người như một; công nhân và nông dân phải liên minh chặt chẽ, cùng toàn dân tộc một ý chí, một lòng quyết sát cánh bên nhau đánh đổ bọn thực dân, phong kiến, bọn thống trị đang đàn áp chúng ta...”.

Tiếng vỗ tay như pháo nổ hưởng ứng lời kêu gọi của đồng chí Phan Ngọc Bích, tiếng hô đả đảo bọn đế quốc thực dân và bọn phong kiến thống trị của toàn thể cuộc mít tinh vang lên khắp một vùng.

Bọn chủ nhà máy cử một số tay chân xuống đàn áp cuộc mít tinh, nhưng trước khí thế hừng hực của mọi người tham gia mít tinh, bọn chúng không dám dở trò đàn áp và chạy về nhà máy để báo cáo lại chủ xưởng.

Anh Trần Bình Long đọc yêu sách đòi chủ Nhà máy đường Đồng Bò tăng lương, giảm giờ làm, không được sa thải công nhân, công nhân ốm đau phải được chữa bệnh. Đối với công nhân ở khu vực chặt mía, chủ nhà máy phải tăng giá thành chặt mía và phải có chế độ bảo hiểm lao động cho công nhân ở khu vực khí hậu thời tiết độc hại.

Tên chủ Nhà máy đường Đồng Bò Hygenol rất hoang mang, hắn cử một số tay chân xuống Bình Sơn gặp những người lãnh đạo và tổ chức cuộc mít tinh. Bọn tay chân của Hygenol đã chấp nhận tất cả mọi yêu sách của anh chị em công nhân và bà con nông dân trong cuộc mít tinh, hứa về sẽ báo lại với chủ nhà máy để giải quyết.

Phó thủ tướng Vũ Đức Đam thăm cụ Bích tại Bệnh viện Điều dưỡng - Phục hồi chức năng Phú Yên. - Ảnh: T.THỦY

KIÊN TRÌ ĐẤU TRANH CÁCH MẠNG

Sau cuộc mít tinh kỷ niệm Ngày Quốc tế Lao động 1/5/1941 thắng lợi, đồng chí Phan Ngọc Bích và đồng chí Trương Dụng Quyền cùng anh Trần Bình Long họp tại một ngôi nhà hoang ở thôn Bình Sơn để rút kinh nghiệm.

Sau khi đã chỉ rõ những ưu điểm và khuyết, nhược điểm của cuộc mít tinh, 3 người đã thống nhất nhận định: “Anh chị em công nhân Nhà máy đường Đồng Bò và bà con nông dân vùng trồng mía lân cận, bước đầu đã được giác ngộ. Họ rất căm thù bọn đế quốc và bọn phong kiến địa chủ đã đàn áp, áp bức bóc lột họ tận xương, tận tủy. Họ nhận thức được chỉ có đoàn kết thật chặt chẽ giữa giai cấp công nhân và giai cấp nông dân thì đấu tranh mới thắng lợi. Bọn chủ nhà máy và bọn địa chủ phong kiến bắt đầu hoang mang dao động trước phong trào đấu tranh của quần chúng. Nhưng lực lượng cán bộ và đảng viên còn quá mỏng nên khó duy trì việc tuyên truyền giáo dục, và tập hợp quần chúng liên tục tổ chức những cuộc đấu tranh mới. Việc xây dựng và củng cố Chi bộ Nhà máy Đường Đồng Bò là nhiệm vụ hết sức quan trọng. Kiên trì đấu tranh buộc bọn chủ nhà máy thực hiện những yêu sách của cuộc mít tinh và duy trì khí thế cách mạng của quần chúng...”.

Sau cuộc họp, các đồng chí Phan Ngọc Bích và Trương Dụng Quyền đã kết nạp anh Trần Bình Long vào Đảng Cộng sản Việt Nam, hôm ấy là ngày 6/5/1941. Đồng chí Phan Ngọc Bích giao nhiệm vụ cho 2 đồng chí Trương Dụng Quyền và Trần Bình Long chịu trách nhiệm tuyên truyền giáo dục, tập hợp quần chúng, lãnh đạo và xây dựng phong trào cách mạng của giai cấp công nhân Nhà máy đường Đồng Bò và khu vực các xã xung quanh Nhà máy đường Đồng Bò. Đồng chí Phan Ngọc Bích tiếp tục nhiệm vụ của Tỉnh ủy lâm thời Phú Yên phân công, lặn lội bám theo đường dây cơ sở về vùng núi Sơn Hòa hoạt động bí mật.

Trong Cách mạng Tháng Tám, đồng chí Phan Ngọc Bích tham gia lãnh đạo khởi nghĩa giành chính quyền ở khu Đồng Bò và huyện Sơn Hòa.

Trong hai cuộc chiến tranh và 39 năm xây dựng hòa bình, đồng chí Phan Ngọc Bích tiếp tục cống hiến cho Đảng, hoàn thành xuất sắc mọi công việc được phân công. Những năm gần đây, dù tuổi cao sức yếu nhưng đồng chí vẫn quan tâm theo dõi những vụ việc nổi cộm và có tiếng nói thẳng thắn, tâm huyết góp phần xây dựng Đảng.

Người đảng viên từ lòng dân ra đi nay đã trên 100 tuổi đời, 85 tuổi Đảng. Thế hệ hậu sinh bày tỏ lòng biết ơn, ngưỡng mộ và kính dâng ông ly rượu thọ về những giá trị nhân bản cộng sản vĩnh hằng mà ông đã theo đuổi từ tuổi thanh xuân.

THÀNH NAM