26 năm trước, năm 1989, vùng đất này được tách khỏi xã Ea Bia cũ và trở thành thị trấn Hai Riêng, huyện Sông Hinh. Giờ đây, thị trấn Hai Riêng đã khoác lên mình một diện mạo mới. Những ai đến nơi này đều cảm nhận một “phố núi” với đường sá, nhà cửa, công sở khang trang mang đầy đủ dáng dấp của một đô thị hiện đại giữa núi rừng hùng vĩ, ngát xanh.

I. Hai Riêng là địa danh của một buôn đồng bào dân tộc Ê Đê. Trong ký ức của nhiều người dân, nơi đây hồi đó chỉ là những đồi cỏ tranh xơ xác, dân cư thưa thớt. Nhìn từ trên cao, Hai Riêng nằm trên một quả đồi lớn, xung quanh được bao bọc bởi những dãy núi và các dòng sông, suối. Đứng ở nơi cao nhất là UBND huyện bây giờ, bạn sẽ được chiêm ngưỡng một phong cảnh đẹp tuyệt vời với núi rừng trùng điệp, gắn liền với dòng sông Ba và sông Hinh uốn khúc bao quanh…

Thị trấn Hai Riêng ngày nay đã thay da đổi thịt, không kém những đô thị miền xuôi. Nhưng với những người đã góp công, góp sức xây dựng từ những ngày đầu thành lập cũng không khỏi bùi ngùi mỗi khi nhớ lại ngày ấy. Ông Trần Thanh Định, Phó chủ tịch UBND huyện Sông Hinh, là một trong những người có mặt sớm tại vùng đất này, cho biết: Sau khi tốt nghiệp Trường đại học Nông nghiệp Hà Nội, cuối năm 1983, tôi về công tác tại Ban Xây dựng kinh tế Sông Hinh, ở tạm nhà số 07 Tô Hiến Thành, TP Nha Trang (tỉnh Phú Khánh cũ). Đến mùng 7 Tết âm lịch năm 1984, Ban Xây dựng kinh tế Sông Hinh lên đóng tại buôn Bầu, xã Ea Trol; rồi đến tháng 6/1984 chuyển ra khu Ba Nhà (Trường THPT Nguyễn Du bây giờ). Thời đó ở Sông Hinh còn hoang vắng lắm, người dân chủ yếu trồng lúa rẫy và nuôi bò. Việc đi lại từ buôn này đến buôn khác, từ xã này đến xã khác gặp rất nhiều khó khăn vì trên địa bàn huyện chỉ có một số đường mòn, còn lại là rừng rậm âm u và những đồi cỏ tranh. Riêng khu vực thị trấn Hai Riêng hiện nay, thời đó thuộc buôn Hai Riêng, xã Ea Bia, dân cư thưa thớt. Ngoài mấy buôn làng Ê Đê nằm khuất trong những cánh rừng chỉ có một số ít người dân từ đồng bằng lên theo diện đi kinh tế mới hoặc vài cán bộ của huyện mới. Họ sống cụm lại từng nhóm như để bớt đi cảm giác hoang vắng và nhỏ bétrước thiên nhiên hùng vĩ.

Tháng 3/1989, thị trấn Hai Riêng được thành lập trên cơ sở tách ra từ xã Ea Bia có tổng diện tích tự nhiên 1.400ha với 6 thôn, buôn trực thuộc gồm: Thôn 1, thôn 2, thôn 3, buôn Thô, buôn Hai Riêng, buôn Diêm; dân số 3.920 nhân khẩu. Để thuận lợi trong việc phát triển kinh tế và phù hợp với quy hoạch chung của toàn huyện, đến tháng 6/1994, buôn Bách thuộc xã Ea Bia, buôn Suối Mây thuộc xã Ea Bá được sáp nhập về thị trấn Hai Riêng, nâng tổng số diện tích tự nhiên của thị trấn lên 3.117ha và hơn 4.200 nhân khẩu. Song song với việc hình thành bộ máy chính quyền, chi bộ đảng, Mặt trận và các hội đoàn thể cũng được thành lập để lãnh đạo thực hiện nhiệm vụ chính trị ở địa phương, bước đầu chi bộ có 17 đảng viên được chia làm 3 tổ đảng trực thuộc.

Thời điểm ấy, thị trấn Hai Riêng đứng trước muôn vàn khó khăn cụ thể như, diện tích gieo trồng chỉ có 715 ha, chủ yếu sản xuất lúa rẫy và ít sắn, mè; diện tích còn lại là đồng cỏ tranh bát ngát. Toàn thị trấn chỉ có 190 hộ kinh doanh trên lĩnh vực công nghiệp - tiểu thủ công nghiệp và dịch vụ nhỏ lẻ; hệ thống giao thông nội thị hầu hết còn là đường đất chưa được đầu tư xây dựng, mùa nắng thì bụi đất, mùa mưa thì lầy lội, đi lại khó khăn.

Số hộ được sử dụng nước sạch chỉ chiếm 25%, số hộ dân được sử dụng điện chỉ chiếm 15%. Thu nhập bình quân đầu người lúc này chỉ có 200.000 đồng/người/năm. Vì vậy tỉ lệ hộ nghèo chiếm đến 55%...

Ảnh: NGỌC CƯỜNG

II. Theo tiếng gọi của vùng đất mới, những năm 1995, nhiều, rất nhiều người từ khắp các vùng miền trong cả nước di cư đến Hai Riêng lập nghiệp và sinh sống. Những năm sau, vùng đất này “nóng” lên bởi phong trào khai thác vàng sa khoáng và biến Hai Riêng thành một địa bàn phức tạp về an ninh. Người ta điên cuồng đào núi, lấp sông để tìm một cơ hội đổi đời, làm cho bầu không khí của Hai Riêng luôn bị căng lên, gây ô nhiễm môi trường. Tuy nhiên, chính quyền địa phương đã mạnh tay “dẹp” nạn đào vàng trái phép và giữ gìn đảm bảo an ninh trật tự.

Dần theo thời gian, thị trấn Hai Riêng đã từng bước sắp xếp, tổ chức lại sản xuất và chuyển dịch cơ cấu kinh tế đúng hướng. Hoạt động du lịch đang được đầu tư phát triển, trong đó quần thể hồ trung tâm thị trấn Hai Riêng (bao gồm cả công viên 25/2, đồi thông, làng du lịch buôn Lê Diêm) là điểm nhấn của hành trình du lịch trong hệ thống di tích lịch sử văn hóa - danh thắng của huyện Sông Hinh. Về cơ sở hạ tầng như hệ thống trường học, y tế, công sở, thiết chế văn hóa, thể thao, giao thông, thủy lợi… được cải tạo, nâng cấp, xây dựng để đáp ứng yêu cầu phát triển đô thị. 100% đường nội thị được nhựa hóa. Điện lưới cung cấp cho 99,5% hộ dân và các cơ sở sản xuất kinh doanh, cơ quan, trường học. Hệ thống nước sạch cung cấp cho 95% số hộ dân trên địa bàn. 100% trường học đều được công nhận đạt chuẩn quốc gia; hoàn thành chương trình phổ cập giáo dục trung học cơ sở. Nhiều công trình có giá trị xây lắp hàng tỉ đồng trở lên được đưa vào sử dụng và đang phát huy hiệu quả như Trung tâm Thương mại Sông Hinh, cầu qua hồ Trung tâm, sân vận động, trung tâm văn hóa thể thao, đài truyền thanh - truyền hình, nhà hát nhân dân, bể bơi công cộng, kè hồ Trung tâm… Đó là chưa kể rất nhiều nhà hàng, khách sạn, nhà nghỉ và nhiều dịch vụ tiện ích khác được người dân bỏ vốn đầu tư xây dựng, tạo nên bức tranh sầm uất của “phố núi” này. Bên cạnh đó, hai tuyến quốc lộ29 và 19C đi qua thị trấn đã tạo điều kiện thuận lợi cho việc giao thương hàng hóa với TP Tuy Hòa và các tỉnh Bình Định, Khánh Hòa, Gia Lai, Đắk Lắk...

Ông Bùi Dinh, nguyên Chủ tịch UBND huyện Sông Hinh, có mặt tại lễ kỷ niệm 30 năm Ngày thành lập huyện mới đây, cho biết: Hồi đó, đường vào Hai Riêng chỉ là lối mòn cỏ tranh ngập đầu người. Nhà dân có khu Sáu Hộ (khu phố 9, 10 bây giờ), khu kinh tế mới Tuy An (khu phố 1, 2). Nhà chủ yếu làm bằng gỗ, lợp tranh. Ngay cả trụ sở các cơ quan của huyện cũng chỉ là vách gỗ, mái tôn xi măng. Mùa khô thì thiếu nước, mùa mưa thì chia cắt; muốn về TX Tuy Hòa thìphải đi mất cả ngày đường. Bệnh sốt rét hành hạ, nhiều người không kham nổi phải bỏ về xuôi. Còn bà con nhân dân chủ yếu sống bằng nghề nương rẫy. Vậy mà bây giờ trở lại Hai Riêng, tôi thật sự xúc động và tự hào về sự đổi thay kỳ diệu trên vùng đất này.

III. Đất lành chim đậu. Trong số nhiều người từ mọi miền đất nước về đây xây tổ ấm, anh Mai Văn Chiến, quê ở Thanh Hóa, đi tham quan và “bị” mê hoặc bởi vùng đất Hai Riêng nên quyết định cùng gia đình định cư từ tháng 10/1985. Tại đây anh đã gặp chị Phạm Thị Hương quê ở Nam Định và hai người đã nên duyên chồng vợ. Bây giờ, anh Chiến là Chủ tịch UBND thị trấn Hai Riêng, còn chị Hương công tác tại UBMTTQ Việt Nam huyện. Anh tự hào là người đến Hai Riêng từ những ngày đầu và trong sự trưởng thành của “phố núi” hôm nay có sự đóng góp công sức của mình. Anh Chiến cho biết, địa phương sẽ khuyến khích, tạo điều kiện cho các doanh nghiệp, hộ gia đình đầu tư mở rộng và phát triển các ngành nghề, dịch vụ sản xuất kinh doanh, nhất là dịch vụ chế biến hàng nông sản gắn với việc bảo vệ môi trường. Đồng thời tập trung nguồn lực xây dựng kết cấu hạ tầng; phấn đấu đến năm 2020 đưa thị trấn Hai Riêng trở thành đô thị loại 4.

Với tôi, mặc dù có mặt tại Phú Yên khá sớm (năm 1980), nhưng mãi 12 năm sau, tôi mới lần đầu tiên đặt chân lên vùng đất này. Và đầu năm 1998, tôi được nhận vào làm việc tại Đài Truyền thanh - Truyền hình huyện Sông Hinh. 17 năm làm phóng viên đài huyện, bàn chân tôi đã in dấu khắp các buôn làng và từng ngày chứng kiến sự đổi thay kỳ diệu trên vùng đất này. Cũng như rất nhiều người về đây xây tổ ấm, tôi cũng yêu “phố núi” và say mê nhiều thứ ở vùng đất giàu tiềm năng này. Để rồi cuối mỗi tuần về với biển, tôi lại cồn cào nhớ “phố núi”. Và tôi biết, tôi sẽ gắn bó với vùng đất này cả cuộc đời mình!

Hai Riêng, tháng 5/2015

NGỌC CƯỜNG