Trợ giúp pháp lý (TGPL) là một trong những chính sách nhân văn của Đảng, Nhà nước ta nhằm đảm bảo quyền con người, quyền công dân trong tiếp cận công lý và bình đẳng trước pháp luật. Thời gian qua, công tác TGPL trong hoạt động tố tụng trên địa bàn tỉnh đạt nhiều kết quả tích cực, bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của người được TGPL, bảo vệ công lý, bảo đảm công bằng xã hội, phòng ngừa và hạn chế vi phạm pháp luật.

Những kết quả tích cực

Ngay sau khi Luật TGPL năm 2017, Thông tư liên tịch 10/2018/TTLT-BTP-BCA-BQP-BTC-TANDTC-VKSNDTC, ngày 29/6/2018 của Bộ Tư pháp, Bộ Công an, Bộ Quốc phòng, Bộ Tài chính, TAND Tối cao và Viện KSND Tối cao quy định về phối hợp thực hiện TGPL trong hoạt động tố tụng (viết tắt Thông tư liên tịch 10), công tác TGPL trong hoạt động tố tụng trên địa bàn Phú Yên có những bước chuyển quan trọng. Các cơ quan tiến hành tố tụng đã đẩy mạnh công tác tuyên truyền, quán triệt, triển khai thực hiện, tăng cường mối quan hệ giữa các ngành thành viên của hội đồng, đặc biệt là mối quan hệ phối hợp giữa các cơ quan tiến hành tố tụng với Trung tâm TGPL Nhà nước tỉnh. Các cơ quan tiến hành tố tụng, tạo điều kiện thuận lợi để trợ giúp viên pháp lý (TGVPL), luật sư thực hiện TGPL trong quá trình tố tụng, đảm bảo thực hiện đầy đủ các quyền, nghĩa vụ của người bào chữa, người bảo vệ quyền, lợi ích cho người được thực hiện TGPL. Từ tháng 8/2018 đến nay, tổng số vụ việc TGPL được thực hiện bằng hình thức tham gia tố tụng là 1.011 vụ/1.011 người. Việc tham gia của TGVPL, luật sư thực hiện TGPL đã góp phần đảm bảo tính khách quan, đúng pháp luật trong việc giải quyết án hình sự, dân sự, giúp cho hội đồng xét xử đưa ra những bản án đúng pháp luật, có lý, có tình, bảo vệ được quyền và lợi ích hợp pháp cho các bị can, bị cáo, bị hại và đương sự là những đối tượng được TGPL như: trẻ em, người bị buộc tội từ đủ 16 tuổi đến dưới 18 tuổi, người khuyết tật, người dân tộc thiểu số, hộ nghèo...

Tháng 1/2023, TAND huyện Sông Hinh mở phiên tòa hình sự sơ thẩm xét xử bị cáo N.X.C (SN 2003, trú xã Sơn Giang, huyện Sông Hinh) về tội trộm cắp tài sản. Tại phiên tòa, đại diện Viện KSND huyện đề nghị mức án từ 2 năm đến 2 năm 6 tháng tù. Qua nghiên cứu hồ sơ, gặp gỡ tìm hiểu hoàn cảnh bị cáo, TGVPL của Trung tâm TGPL Nhà nước tỉnh đã nêu ra những tình tiết giảm nhẹ để bào chữa cho bị cáo như: bị cáo là người dân tộc thiểu số, trình độ học vấn thấp, thiếu sự quan tâm, giáo dục của cha mẹ, đang bị bệnh động kinh và nhiễm HIV. Từ những luận cứ trên của TGVPL, trên cơ sở đề nghị của Viện KSND huyện, qua xem xét toàn diện vụ án, hội đồng xét xử đã tuyên án 1 năm 6 tháng tù đối với bị cáo N.X.C.

Ở một vụ án khác, TAND huyện Đồng Xuân đưa ra xét xử bị cáo L.L.B (SN 1982, trú xã Phú Mỡ, huyện Đồng Xuân) trong vụ án hủy hoại rừng xảy ra vào tháng 6/2020 tại khoảnh 4, 5, tiểu khu 59, xã Phú Mỡ (huyện Đồng Xuân). Khi nghiên cứu hồ sơ tìm hiểu nguyên nhân, mục đích phạm tội, TGVPL nhận thấy gia đình bị cáo L.L.B thuộc diện hộ nghèo, là người dân tộc thiểu số, trình độ nhận thức pháp luật hạn chế, không nhận thức việc bản thân phát dọn cây rừng để trồng keo, trồng lúa là vi phạm pháp luật. Ngoài ra, bị cáo có nhân thân tốt, thành khẩn khai báo, tự nguyện bồi thường khắc phục một phần thiệt hại nên tại phiên xét xử, TGVPL đã đề nghị mức án treo thay cho hình phạt tù và được TAND huyện chấp nhận.

Đẩy mạnh các giải pháp

Tại hội nghị sơ kết 5 năm thực hiện Thông tư liên tịch 10 mới đây, các cơ quan tiến hành tố tụng cũng đã chia sẻ một số hạn chế, vướng mắc trong công tác phối hợp như: Việc triển khai thực hiện Thông tư liên tịch 10 ở một số cơ quan tiến hành tố tụng có lúc chưa chặt chẽ giữa các cấp trong quá trình phối hợp. Các cơ quan tiến hành tố tụng thường chú trọng giải thích, thông báo thông tin về TGPL đến bị can, bị cáo hoặc bị hại mà chưa quan tâm đúng mức đến việc giải thích về quyền được TGPL cho nguyên đơn, bị đơn trong các vụ án dân sự, hành chính; còn bỏ sót đối tượng được TGPL. Số vụ việc có sự tham gia của TGVPL, luật sư ký hợp đồng thực hiện TGPL bảo vệ quyền lợi cho các đối tượng được TGPL còn ít so với số vụ việc do các cơ quan tố tụng thụ lý; việc thống kê vào sổ theo dõi vụ việc TGPL tại một số cơ quan chưa đầy đủ theo quy định…

Để nâng cao hiệu quả hoạt động TGPL trên địa bàn tỉnh trong thời gian tới, ông Hà Công Khánh, Giám đốc Sở Tư pháp, Chủ tịch Hội đồng phối hợp liên ngành về TGPL trong hoạt động tố tụng tỉnh cho biết: Thời gian tới, Hội đồng phối hợp liên ngành sẽ tăng cường tuyên truyền, phổ biến sâu rộng Luật TGPL năm 2017, Thông tư liên tịch 10; đẩy mạnh công tác phối hợp TGPL trong hoạt động tố tụng của các ngành thành viên. Đồng thời phát huy tốt vai trò cơ quan thường trực của Hội đồng phối hợp liên ngành trong việc chỉ đạo, hướng dẫn, kiểm tra việc triển khai kế hoạch hoạt động của hội đồng; nâng cao chất lượng, số lượng vụ việc TGPL được thực hiện bằng hình thức tham gia tố tụng; tổ chức tập huấn chuyên sâu, trao đổi kinh nghiệm về công tác này trong hoạt động tố tụng cho người có thẩm quyền tiến hành tố tụng và người thực hiện TGPL… 

NGỌC QUỲNH