Cách đây hơn 60 năm, vào tháng 6-1936, Đại hội đại biểu Đảng bộ tỉnh Phú Yên lần thứ nhất được triệu tập ở cây số 3, Phước Hậu (nay là phường 9 –TP Tuy Hòa). Đây là một cống hiến đặc biệt xuất sắc của đồng chí Trần Hào, Bí thư Tỉnh ủy Phú Yên thời ấy.
Một góc làng hoa Phước Hậu hôm nay nơi diễn ra nhiều sự kiện chính trị quan trọng của Đảng bộ Phú Yên - Ảnh: D.T.X
Tháng 5-1935, được tin đồng chí Phan Lưu Thanh ở nhà tù Buôn Ma Thuột về, đồng chí Trần Hào cùng đồng chí Phan Thôi ở Tuy Hòa đi La Hai tìm gặp đồng chí Phan Lưu Thanh. Theo hồi ký của đồng chí Lê Tấn Thăng, mục đích chuyến đi La Hai của đồng chí Trần Hào là tìm cách củng cố lại sự lãnh đạo của Tỉnh ủy. Tuy được thả về, nhưng địch vẫn theo dõi chặt đồng chí Phan Lưu Thanh nên đồng chí Phan Lưu Thanh chưa thể phối hợp hoạt động với đồng chí Trần Hào. Đồng chí Phan Lưu Thanh đưa cho đồng chí Trần Hào Điều lệ Đảng Cộng sản Đông Dương và hứa sẽ giới thiệu đồng chí Trần Hào với Xứ ủy Đảng ở Trung kỳ.
Có Điều lệ Đảng Cộng sản, công tác phát triển Đảng của Đảng bộ được xúc tiến mạnh mẽ. Trong hai năm 1935 – 1936 phát triển được 6 chi bộ ở Tuy Hòa, 3 chi bộ ở Tuy An; thành lập 2 Đảng bộ huyện ở Tuy Hòa và Tuy An. Số đảng viên trong toàn tỉnh đến đầu năm 1936 có hơn 70 đồng chí. Đồng chí Trần Hào quyết định triệu tập Đại hội Đảng bộ Phú Yên. Đồng chí bàn với các đồng chí Nguyễn Chấn, Lê Tấn Thăng phải nỗ lực vận động và triệu tập cho được một nửa số đảng viên trong toàn tỉnh về dự Đại hội.
Địa điểm Đại hội là cây số 3, Phước Hậu, cách trung tâm TP Tuy Hòa hôm nay 3 cây số. Tỉnh ủy dựa vào chi bộ Phước Hậu là chi bộ có 3 đồng chí Tỉnh ủy lâm thời, có hàng trăm quần chúng đi theo Đảng. Đại hội họp trong khu rừng dương ở phía đông đường xe lửa, ở phía bắc Nhà máy sản xuất mì gói ăn liền Fufoon cũ. Các đại biểu về dự Đại hội đến cây số 3 hỏi đường vào nhà vợ đồng chí Nguyễn Chấn, rồi đi đến địa điểm Đại hội.
Tuy địch thường xuyên bố ráp, tìm bắt cộng sản, nhưng địch không ngăn được đông đảo đảng viên cộng sản về cây số 3 dự Đại hội. Việc trang trí Đại hội, Tỉnh ủy lâm thời giao cho đồng chí Nguyễn Chấn phụ trách. Đồng chí Nguyễn Chấn bố trí em ruột của mình là đồng chí Nguyễn Liêm canh gác bảo vệ Đại hội.
Có 35 đảng viên trong toàn tỉnh về dự. Xứ ủy Đảng ở Trung kỳ cử đồng chí Nguyễn Thành Nghi, quê ở Quảng Ngãi về dự. Trong tình hình lúc bây giờ, triệu tập được 35 đảng viên về dự Đại hội là một thành tích đặc biệt xuất sắc.
Đại hội nhất trí báo cáo tình hình và nhiệm vụ của Đảng bộ do đồng chí Trần Hào trình bày. Ban chấp hành Tỉnh ủy do Đại hội bầu gồm 7 đồng chí: Trần Hào, Nguyễn Chấn, Nguyễn Quốc Thoại, Lê Tấn Thăng, Nguyễn Hạnh, Đỗ Tương, Trịnh Ba. Ban chấp hành Tỉnh ủy họp bầu đồng chí Trần Hào làm Bí thư Tỉnh ủy.
Được sự giới thiệu của đồng chí Phan Lưu Thanh, đầu năm 1937, đồng chí Trần Hào đi gặp Xứ ủy Đảng Trung kỳ báo cáo trực tiếp tình hình Đảng bộ Phú Yên với đồng chí Bùi San, ủy viên thường vụ Xứ ủy Trung kỳ, và đồng chí Trần Hào được Xứ ủy bổ sung vào Ban chấp hành phân ban Xứ ủy Trung kỳ gồm ba tỉnh Quảng Ngãi, Bình Định, Phú Yên…
Đại hội Đảng bộ Phú Yên tháng 6-1936 đánh dấu bước trưởng thành của Đảng bộ về mặt tổ chức, và cũng nổi lên rõ nét ý chí kiên cường bất khuất của các đảng viên tiền bối của tỉnh trước Cách mạng Tháng Tám.
Trong lần gặp mặt các đảng viên tiền bối của tỉnh năm 1976 tại trường Đảng tỉnh Phú Khánh, đồng chí Nguyễn Phụng Minh, Phó Bí thư Thường trực Tỉnh ủy, yêu cầu các đảng viên tiền bối hồi tưởng lại, giúp Tỉnh ủy viết tốt lịch sử Đảng bộ tỉnh. Các đồng chí tiền bối rất lo ngại các đồng chí lớp sau không hiểu, viết không đúng lịch sử. Các đồng chí tiền bối đánh giá cao công tích của Ban Chấp hành Tỉnh ủy được Đại hội lần thứ nhất bầu tháng 6-1936 và vai trò đặc biệt xuất sắc của Bí thư Tỉnh ủy Trần Hào.
Nhân kỷ niệm 60 năm Đại hội Đảng bộ tỉnh lần thứ nhất, người viết bài này tha thiết đề nghị các đồng chí lãnh đạo hiện nay làm bia nơi Đại hội Đảng bộ tỉnh lần thứ nhất như một số tỉnh đã làm ở cây số 3 – Phước Hậu. Bia ghi rõ Đại hội đại biểu Đảng bộ tỉnh Phú Yên lần thứ nhất tháng 6-1936 và danh sách Ban chấp hành Tỉnh ủy Phú Yên tháng 6-1936, lập di tích lịch sử để giáo dục về Đảng, nhất là cho lớp trẻ.
H.T
