Tại Hội thảo quốc gia “Miền Trung - Tây Nguyên trong lịch sử Việt Nam” được tổ chức tại Phú Yên ngày 18/10, GS-Nhà giáo Nhân dân Phan Huy Lê, Chủ tịch Hội Sử học Việt Nam, nhiều lần đề nghị cần có tên đường Nguyễn Hoàng tại TP Tuy Hòa để tri ân tiền nhân.
Trong buổi hội thảo, công lao sự nghiệp của Phù nghĩa hầu Lương Văn Chánh - vị tiền hiền mở đất Phú Yên, được đề cập đến. Suốt 4 thế kỷ qua, nhân dân Phú Yên tôn thờ Thành hoàng Lương Văn Chánh và các bậc tiền nhân mở đất, thể hiện đạo lý uống nước nhớ nguồn của dân tộc. Vị thành hoàng mở đất Phú Yên đã được chính quyền cách mạng tỉnh đặt tên cho ngôi trường trung học đầu tiên của Phú Yên 70 năm trước, và có một con đường ở TP Tuy Hòa mang tên Lương Văn Chánh.
Lịch sử Phú Yên đời đời tôn vinh Phù nghĩa hầu Lương Văn Chánh nhưng đề cập chưa sâu sắc về vai trò của chúa Nguyễn Hoàng - người quyết định mở đất Phú Yên và Lương Văn Chánh là người thực thi quyết định ấy.
Trong dịp kỷ niệm 400 năm Phú Yên hình thành và phát triển, GS Nguyễn Quốc Lộc (một người con của Phú Yên, cựu học sinh Lương Văn Chánh thời chống Pháp) đã có bài viết rất sâu sắc trong chuyên đề 400 năm Phú Yên trên Tạp chí Xưa và Nay (Cơ quan của Hội Khoa học Lịch sử Việt Nam).
“Kỷ niệm 400 năm Phú Yên hậu thế bày tỏ lòng biết ơn vô bờ người đã lập ra một phủ mới đặt tên là Phú Yên năm 1611: chúa Tiên - Nguyễn Hoàng”. Nguyễn Hoàng sinh năm 1525 tại Thanh Hóa, thọ 88 tuổi, có 55 năm là người đứng đầu Xứ Đàng Trong.
Năm 1578, Nguyễn Hoàng cử Lương Văn Chánh đem quân vào bình định Thành Hồ, ổn định vùng đất ky my (ràng buộc lỏng lẻo) mang tên “nước Hoa Anh” (tức vùng đất từ Cù Mông tới núi Đá Bia).
Năm 1597, Nguyễn Hoàng giao Lương Văn Chánh làm Tổng trấn cai quản Xứ Đàng Trong (từ Quảng Bình trở vào). Bằng một “thị sai” (công văn, mệnh lệnh): đưa dân (với quy mô lớn) vào sinh sống (vĩnh viễn) các vùng Cù Mông, Bà Đài (Xuân Đài), Bà Diễn (Đà Diễn, đồng bằng Tuy Hòa), Bà Nông (Đà Nông) để “khai hoang canh nhàn điền thổ, kết lập gia cư địa phận “từ thượng nguồn đến hải khẩu”.
Với sự thực thi nhiệm vụ xuất sắc của Lương Văn Chánh, khi thành lập Phủ Phú Yên thì trên vùng đất này đã có ngót trăm xóm ấp với hơn 3.000 dân Việt. Đó là điều kiện cần và đủ để cho đơn vị hành chính mới ra đời, gồm có hai huyện Đồng Xuân và Tuy Hòa.
Công lao của Nguyễn Hoàng rất to lớn, Phủ Phú Yên mới được thành lập đã nhanh chóng phát triển. Nhân dân ra sức đẩy mạnh các hoạt động kinh tế, làm cho vùng đất mới trở nên trù phú, mọi người an cư lạc nghiệp.
Nguyễn Hoàng mất năm 1613. Trước khi qua đời, ông đã dặn dò hoàng tử thứ sáu nối nghiệp là Nguyễn Phúc Nguyên (Chúa Sãi) về vùng đất Phú Yên: “Nơi để người anh hùng dụng võ, nên phải biết thương yêu nhân dân, rèn luyện quân đội, hết lòng lo cho cơ nghiệp về sau”.
Cách đây gần 10 năm, Hội đồng Đặt tên đường Phú Yên đã đề xuất lãnh đạo tỉnh chọn một con đường đẹp mang tên Nguyễn Hoàng. Đó là một trong những cách tri ân người xưa - vị anh hùng dân tộc hùng tài đảm lược đã mở đầu sự nghiệp khai phá Xứ Đàng Trong của các chúa Nguyễn với việc thành lập Phủ Phú Yên năm 1611.
Thực tế tại TP Tuy Hòa có thể chọn đặt tên đường Nguyễn Hoàng ở phía nam cầu Hùng Vương nối với Vũng Rô với ý nghĩa Nguyễn Hoàng tiếp nối sự nghiệp dựng nước của các Vua Hùng. Và cũng cần có tên đường về Chúa Sãi Nguyễn Phúc Nguyên - người quyết định nâng cấp Phủ Phú Yên thành Dinh Trấn Biên (đơn vị hành chính cấp tỉnh) năm 1629 và Hiền Vương Nguyễn Phúc Tần - người chỉ đạo xây dựng Phú Yên hùng mạnh về mọi mặt để làm bàn đạp cho công cuộc Nam tiến vĩ đại của dân tộc.
Các thành phố lớn trong cả nước đều có tên 3 vị chúa này. Riêng tỉnh Phú Yên - vùng đất mà ba vị chúa này có nhiều công lao kiến tạo trực tiếp nhưng chưa có tên đường để tôn vinh tiền nhân.
NỰU SƠN
(phường 7, TP Tuy Hòa)
