Mỗi thế hệ gắn liền với một giai đoạn hình thành phát triển của xã hội nên sẽ mang một cá tính, lối tư duy, suy nghĩ và hành động cũng như áp lực thời đại khác biệt.

Gen X trách nhiệm, độc lập nhưng bảo thủ

Gen (viết tắt của generation: thế hệ) X là thế hệ sinh vào khoảng những năm 1965-1980, đây là thời kỳ đất nước còn chiến tranh và những nền móng điện toán, công nghệ mới chỉ chập chững phát triển. Thế hệ này vẫn còn chịu nhiều hạn chế về kết nối công nghệ, mặt khác giá trị gia đình và cộng đồng ảnh hưởng rất lớn trong lối tư duy và hành động của gen X. Do đó, họ quan trọng hóa cuộc sống cân bằng giữa sự nghiệp - gia đình và họ muốn có một công việc ổn định, kinh tế vững chắc, đủ để xây dựng gia đình, an hưởng tuổi già là điều ưu tiên đầu tiên.

Về điểm mạnh, gen X là một nhóm thế hệ rất có học thức, kiến thức thực học… Sinh ra trong thời kỳ xung đột thế giới vẫn còn và lớn lên trong thời kỳ kinh tế còn khó khăn giúp họ trui rèn ý chí phấn đấu vươn lên rất mạnh. Họ rất tôn trọng những giá trị truyền thống. Nếu gen Y và gen Z có thể phụ thuộc nhiều vào công nghệ thì với gen X dù họ có dùng mạng xã hội thì vẫn thích nghe radio, đọc báo giấy và xem ti vi… Nhìn về khía cạnh công việc, gen X rất trách nhiệm, độc lập. Do đó, họ thích tự giải quyết vấn đề và ít nhờ vả người khác; thích làm việc với càng ít sự giám sát càng tốt hoặc công việc nào mang tính chất độc lập cao.

Điểm yếu của công dân thế hệ gen X là tính bảo thủ rất cao, ít chịu thay đổi để tiếp cận với sự phát triển nhanh chóng của thế hệ sau này. Để duy trì được sự cân bằng, họ phải luôn luôn tìm thấy động lực và đam mê. Đây là điểm yếu đối với xã hội.

Gen Y tự tin, sống “chất”

Gen Y là thế hệ “millennial” - thế hệ nổi bật, thế hệ của thế kỷ, chỉ những người sinh năm 1981-1996. Nếu gen X là cái nôi của các tỉ phú thì gen Y, thế hệ 9X chứng kiến sự phát triển vượt trội của các ông lớn như: Google, Facebook, Twitter, LinkedIn, PayPal… cũng như các sự kiện quan trọng của thế giới, từ đó hình thành cá tính luôn luôn đặt câu hỏi tại sao. 9X đại diện cho một thế hệ luôn tò mò và có khát khao khám phá.

Đặc trưng tính cách dễ nhận biết của 9X là tự tin, sống “chất”, luôn muốn dung nạp thêm kiến thức mới, giỏi công nghệ, biết cách cân bằng giữa cuộc sống - gia đình. Trong công việc, 9X luôn có nhu cầu được công nhận năng lực, làm việc phải có kết quả nhanh nhất và chính xác nhất, tính quyết đoán cao, sống tốt trong môi trường làm việc đa văn hóa, càng linh động càng tốt, vì vậy rất hay nhảy việc. Hiện tại, 9X là nguồn lực lao động lớn nhất trong xã hội.

Nếu gen X hy sinh thời gian dành cho gia đình để gầy dựng sự nghiệp, rồi khi có tuổi mới bắt đầu chú trọng việc cân bằng thì gen Y không như thế. Mọi thứ với gen Y đều 50-50, họ không sẵn sàng hy sinh đời sống cá nhân để thăng tiến trong sự nghiệp (nếu có cũng chỉ một thời gian ngắn). Do đó, họ dễ bị hấp dẫn bởi một môi trường làm việc linh hoạt, cho phép trải nghiệm cuộc sống và cùng lúc đạt được thành công trong công việc.

Gen Z sáng tạo nhưng thiếu bền vững

Gen Z (thế hệ sinh sau đẻ muộn so với thời kỳ khủng hoảng, độ tuổi sinh năm 1997-2012) là thế hệ sinh ra đã đầy đủ, thậm chí dư thừa về mặt vật chất, tinh thần; thế giới công nghệ đã phát triển nên việc biết cách sử dụng nó thuần thục là chuyện hiển nhiên. Đối với các thế hệ trước, bao gồm cả 9X, gen Z là một thế hệ rất “sung sướng”, không phải phấn đấu gì cũng đã đầy đủ. Tuy nhiên, cần phải nhìn nhận, gen Z rất áp lực trong cuộc sống tinh thần vì xung quanh nhiều người giỏi, người thành công cũng như phải đối mặt với rất nhiều tiêu cực từ mạng xã hội. Ví dụ, ngày trước, thế hệ gen X đi làm lương 3-5 triệu đồng cũng đủ sống và xây dựng gia đình. Ngày nay, gen Z phải kiếm thật nhiều tiền, thậm chí lương 20-30 triệu đồng cũng không đủ. Họ gặp khó khăn trong việc thể hiện và khẳng định bản thân, đối mặt với áp lực từ thế giới ảo, loay hoay giữa giữ vững giá trị văn hóa của thế hệ trước nhưng vẫn phải bắt kịp hoặc dẫn dắt xu hướng mới.

Điểm mạnh của thế hệ công dân gen Z là hoạt động suy nghĩ và hình thành hành động thường theo số đông, rất đông, rất táo bạo và áp dụng tốt công nghệ hiện đại, nắm bắt xu hướng tốt và khả năng tạo ra xu hướng mới cũng rất tốt (nhưng không kiên trì, dễ nản chí). Trong khi đó, điểm yếu của thế hệ này là nhanh rời rạc, dễ bị tác động tâm lý, chủ nghĩa cá nhân và chủ nghĩa vật chất cao. Mặc dù mang nhiều tính sáng tạo nhưng đa phần thiếu tính đào sâu hàn lâm, thực tiễn, không quan trọng việc ổn định, thích thay đổi và khả năng điều tiết cảm xúc không tốt…

Gen Z dẫn dắt xu hướng thì nhanh nhưng không bền vững vì thiếu tính kiên trì, nhẫn nại, chịu khó. Trong khi các em còn mãi loay hoay với việc tạo trend (xu hướng), đề cao chủ nghĩa vật chất thì một lớp thế hệ mới được đầu tư giáo dục bài bản, tiếp xúc với công nghệ từ sớm, tạm gọi là thế hệ Alpha (2013-2025) đã hình thành. Đây là thế hệ hứa hẹn mang đến nhiều sự đột phá và các góc nhìn mới cho tương lai. Vì vậy, ngay từ bây giờ, gen Z nên học cách lắng nghe nhiều hơn và trân trọng giá trị gia đình, nếu không các em sẽ trở thành thế hệ “lót đường” cho thế hệ tiếp theo sau.

PHẠM SÔNG THU