Xã Xuân Lãnh (huyện Đồng Xuân) có đoàn ngựa thồ đến hàng chục con. Địa hình ở đây nhấp nhô đồi núi với nhiều dốc đứng, nơi nào xe không tới được thì đoàn ngựa thồ này sẵn sàng chinh phục.

Những ngày trước và sau tết Nguyên đán, sáng, trưa, chiều, đoàn ngựa thồ luôn có mặt để thồ keo được khai thác từ khu rừng trồng ở lưng chừng núi.

Lên núi Trà Ô

Mới sáng sớm, đoàn ngựa thồ cả chục con từ trên núi Trà Ô (xã Xuân Lãnh) lững thững xuống dốc, hai bên hông chất đầy gỗ keo. “Gỗ keo sau khi được thợ khai thác cưa đầu cưa đuôi, mình chỉ việc chất vào 2 cái khung sắt đeo bên hông ngựa”, ông Nguyễn Thanh Sơn, một nài ngựa trong đoàn cho hay. Mỗi con có thể thồ đến 2 tạ, một ngày lên xuống núi 10 chuyến. Thồ 1 tấn là 1 triệu đồng, 2 tấn là 2 triệu đồng. Núi Trà Ô nhiều dốc đứng, chỉ có sức ngựa thồ, còn sức người mỗi lần chỉ vác được một hai cây xuống rẫy là thở dốc.

Đường từ điểm khai thác gỗ xuống rẫy là bãi tập kết có nhiều lối mòn. Để ngựa đi đúng đường, ông Đỗ Trí - một nài ngựa khác, không lái ngựa bằng cương mà lái bằng… cây, bằng cách đi phía sau, hai tay nắm lấy đầu cây kẹp hai bên hông ngựa, nghiêng qua trái, rồi bẻ qua phải… “Ở đây nông dân thu nhập chính từ trồng rừng kinh tế. Cuối năm, nhiều người thu hoạch keo để bán kiếm tiền tiêu tết. Tháng Giêng cũng là mùa làm ăn của ngựa thồ. Những ngày qua, từ sáng đến chiều, đoàn ngựa thồ của Xuân Lãnh đều có mặt ở Trà Ô để thồ keo xuống núi”, ông Trí cho biết.

Cũng theo ông Trí, ngựa thồ ở Xuân Lãnh đều là giống ngựa ô. Ngựa biết thồ gỗ nằm giá 35-40 triệu đồng/con. Từ ngày sắm ngựa đến nay, ông cùng nó liên tục lên rừng xuống rẫy cả ngàn cây số. Ngựa thồ làm ra tiền, nhưng không phải con ngựa nào cũng thồ được. Ngựa đực thì khỏe nhưng hung dữ, hay trở chứng, thấy ngựa cái là đi theo. Còn ngựa cái vốn hiền, chịu khổ nên mọi người đều dùng ngựa cái để thồ hàng.

Ra Vân Canh

Để phát triển kinh tế từ đồi núi và giữ lá phổi xanh cho rừng, sau khi thu hoạch keo, bà con tranh thủ trồng lại cây mới. Vùng rừng núi ở xã Canh Hòa (huyện Vân Canh, tỉnh Bình Định), giáp ranh với xã Xuân Lãnh cũng lắm đồi dốc. Vì vậy, khi trồng cây giống, những nơi không có đường xe vận chuyển, họ phải nhờ sức ngựa thồ. Ông Bùi Văn Long, một chủ ngựa thồ ở Xuân Lãnh cho hay: Ở ngoài đó, mỗi khi họ có nhu cầu trồng rừng, chỉ cần a lô qua điện thoại là đoàn ngựa thồ chúng tôi có mặt để vận chuyển cây giống. Để thồ hàng liên tỉnh, gà gáy mình dậy bỏ cỏ cho ngựa ăn rồi xuất phát sớm. Ngựa ăn no bụng mới có sức leo dốc, băng qua những gộp đá. Ra tới nơi, thồ cây giống đến những nơi “chằn ăn trăn quấn” chỉ có ngựa thồ mới dò đường lên được, còn các loại xe tải đều chịu thua. Nhờ ngựa thồ liên tỉnh, vừa rồi có người thu hoạch keo bán tiền tỉ.

Bà Trần Thị Diệu ở Xuân Lãnh, có đất xâm canh ở Vân Canh tâm đắc: Con gái tôi lấy chồng ở Canh Hòa, để rẻ cho mẹ rẫy keo. Vừa rồi thu hoạch keo xong, cũng nhờ có đoàn ngựa thồ của Xuân Lãnh mà tôi đã sớm hoàn thành việc trồng rừng trở lại.

Canh Hòa tuy giáp ranh với Xuân Lãnh nhưng ở đây người dân chủ yếu nuôi trâu, bò, rất ít gia đình nuôi ngựa. Vì vậy, đoàn ngựa thồ của Xuân Lãnh nổi tiếng khắp Vân Canh. Ông Trần Văn Thành hơn 1 tuần nay liên tục phi ngựa ra Vân Canh thồ cây giống. Mỗi chuyến thồ họ trả cho ông 200.000-300.000 đồng, tùy xa gần. Cứ hết chủ này đến chủ khác, họ đặt hàng ngựa thồ cây giống trồng rừng kinh tế.

“Thồ ở trong xã hay ra ngoài tỉnh, đoàn ngựa thồ Xuân Lãnh đều có duyên nợ với rừng. Nhờ sức ngựa thồ, rừng mới xanh được”, ông Thành chia sẻ.

Đi dọc quốc lộ 19C, đoạn từ xã Xuân Lãnh đến huyện Vân Canh trong những ngày trước và sau tết Quý Mão này hai bên đường bạt ngàn rừng keo, phả vào tầm mắt một màu xanh căng tràn sức sống. Chợt nhớ câu ca xưa đậm chất xứ Nẫu với hình ảnh con ngựa quen thuộc: Chiều chiều mượn ngựa ông Đô/ Mượn kiều chú lính đưa cô tui dìa/ Dìa dầy chẳng lẽ dìa không?/ Ngựa ô đi trước, ngựa hồng theo sau…

MẠNH LÊ TRÂM