Hiện nay, sự thay đổi nhà ở nông thôn truyền thống đang diễn ra mạnh mẽ, khi người nông dân trở thành công nhân, vừa làm nông vừa làm nhiều dịch vụ khác. Việc thay đổi lối sống dẫn đến thay đổi nhu cầu nhà ở. Người dân nông thôn mới sẽ quyết định một cách khách quan không gian ở, đó là nhà ở nông thôn mới.

Đi cùng năm tháng

Trước năm 1986, phương thức sản xuất ở nông thôn đã hình thành không gian xóm làng cũng như nhà ở nông thôn truyền thống lâu đời, khép kín, theo văn hóa vùng miền. Không gian sản xuất là ruộng vườn, ruộng rẫy quanh nhà, là vườn rau ao cá. Mật độ xây dựng nhà ở rất thấp, đa số các sản phẩm được cung cấp, chế biến ngay trong khuôn viên nhà ở; nhà trệt 1 tầng, trong mỗi căn nhà có nhiều không gian phụ, như khu vực bếp, chuồng trại chăn nuôi, nhà kho, nơi chế biến nông sản thực phẩm…

Sau năm 1986, không gian các điểm dân cư nông thôn có nhiều thay đổi; không gian vườn - ao - chuồng gần như không còn, thay vào đó là phân lô xây dựng; nhà trệt được thay bằng nhà lầu 2-3 tầng, các kiểu nhà ở đô thị được sao chép xây dựng ở nông thôn, tường rào cây xanh ngăn cách thay bằng bê tông gạch đá.

Hiên nay, khu vực nông thôn đang bị ô nhiễm bởi rác thải, tiếng ồn, khói bụi; dưới tác động của kinh tế thị trường, bộ mặt nông thôn có nhiều thay đổi, các cửa hàng, cửa hiệu mọc lên san sát, nông thôn sầm uất như phố thị, làm thay đổi không gian cư trú êm đềm ở làng quê, trong đó có nhà ở nông thôn truyền thống.

Đây là sự thay đổi tất yếu khách quan, nhà ở NTM sẽ dần xuất hiện để phù hợp với môi trường mới. Nhiều điểm dân cư nông thôn đang trở thành thị tứ, thị trấn lớn, nhỏ trên khắp vùng miền.

Từ những phân tích trên, chúng ta thấy sự thay đổi nhà ở nông thôn truyền thống đang diễn ra mạnh mẽ, khi người nông dân trở thành công nhân, vừa làm nông vừa làm nhiều dịch vụ khác. Việc thay đổi lối sống dẫn đến thay đổi nhu cầu nhà ở. Những con người mới không còn thuần nông nữa sẽ quyết định một cách khách quan không gian ở, đó là nhà ở NTM.

Kết nối văn hóa truyền thống

Năm 1948, trong thư gửi hội nghị kiến trúc sư, Chủ tịch Hồ Chí Minh đặc biệt coi trọng kiến trúc nhà ở nông thôn, đã căn dặn: “Ở và đi lại là hai vấn đề cũng cần thiết như ăn và mặc, nhất là nhà ở tại thôn quê, tìm ra những kiểu nhà ở giản dị, cao ráo, sáng sủa và rẻ tiền”.

Nhà ở đô thị chịu sự ràng buộc bởi các quy định của Nhà nước như chiều cao tầng, cốt nền, cốt ô văng tầng trệt, còn phải tuân thủ theo quy tắc quản lý của từng đô thị như diện tích lô đất cho 1 căn hộ, khi xây dựng phải có hồ sơ thiết kế, phải được cấp phép, cắm mốc khi khởi công xây dựng.

Trong khi đó, nhà ở nông thôn và nhà ở NTM hiện nay hoàn toàn do người dân tự làm, tự thiết kế theo tiềm lực kinh tế, diện tích đất ở. Trong khi đó, nhà ở NTM phải phù hợp với mô hình sản xuất mới ở nông thôn, tạm gọi là “đô thị nông nghiệp”, phù hợp với cảnh quan, tập tục văn hóa, khí hậu vùng miền.

Dự báo, tỉ lệ dân cư nông thôn sẽ thu hẹp dần, do tỉ lệ sinh đẻ giảm, tình trạng di dân về các đô thị... Chính vì vậy khi quy hoạch mỗi lô đất cho xây dựng nhà ở NTM nên rộng từ 250-300m2/hộ. Tỉ lệ chiều rộng và chiều sâu lô đất là 1:1 hoặc 1:1.5 để tránh việc làm nhà ống và có điều kiện tổ chức không gian phong phú quanh nhà theo mô hình nhà trong vườn, vườn trong phố. Khu đất được chọn để quy hoạch có hạ tầng cơ sở, khu dân cư khép kín; tránh bám vào các trục giao thông chính liên huyện, liên xã, tránh những nơi đang hình thành cánh đồng mẫu lớn.

Nội dung quy hoạch các đô thị nông nghiệp là bố trí, sắp xếp nơi ăn chốn ở, đường đi lại, nơi học hành vui chơi giải trí, nơi làm việc; mang lại không gian mới và tiện ích tốt hơn cho người dân. Có thể phân thành các khu như khu ở yên tĩnh, loại nhà vườn; khu dịch vụ thương mại, nhà liền kề; khu trung tâm hành chính; khu cây xanh, nhà trẻ trường học; khu văn hóa, thể dục thể thao; khu sản xuất làng nghề, tiểu thủ công nghiệp…

Nhà ở NTM kế thừa kiến trúc của nhà ở nông thôn truyền thống như nhà cao từ 1-2 tầng là đẹp, mật độ xây dựng thấp, xung quanh nhà có vườn trồng cây xanh, phía trước nhà có sân, tường rào thông thoáng… Không gian chính của nhà ở NTM vẫn là phòng khách, không gian sinh hoạt gia đình, các phòng ngủ, phòng thờ; không gian phụ như nhà bếp, vệ sinh, nhà kho chứa nông sản, để các dụng cụ sản xuất.

Về ngoại thất, nhà ở NTM có sân để phơi nông sản và tổ chức các sinh hoạt gia đình; sân nước, bể nước; cổng và lối vào nhà, không trồng cây có trái nhiều hạt, trái có vị chua, lá to rậm trước nhà vì ông bà ta có câu “Trước thì trồng cau/ Sau thì trồng chuối”; tránh căn bệnh “hoành tráng” trong kiến trúc, hoành tráng là tốn kém, xa rời văn hóa nhà ở nông thôn Việt Nam.

KTS HOÀNG XUÂN THƯỞNG