Được thực dân Pháp xây dựng năm 1908 trên đồi Khau Cả (TP Sơn La, tỉnh Sơn La), nhà tù Sơn La là nơi giam giữ những người cộng sản sau này đã trở thành các nhà lãnh đạo kiệt xuất của cách mạng Việt Nam như: Lê Duẩn, Trường Chinh, Văn Tiến Dũng, Song Hào, Xuân Thủy, Trần Huy Liệu, Nguyễn Cơ Thạch, Mai Chí Thọ, Trần Quốc Hoàn, Trần Quý Kiên, Hoàng Tùng, Hoàng Thế Thiện, Tô Hiệu… Năm 1962, nhà tù Sơn La được xếp hạng di tích quốc gia. Ngày 31/12/2014, Thủ tướng Chính phủ đã ký quyết định xếp hạng là Di tích quốc gia đặc biệt.

Đến với nhà tù Sơn La hôm nay, du khách được nghe câu chuyện về những người cộng sản Việt Nam đã biến nhà tù đế quốc thành trường học cách mạng, kiên cường đấu tranh giữ vững lý tưởng và xuất bản báo Suối Reo. Trong đó có Bí thư Chi bộ Tô Hiệu (5/1940-10/1941).

Tô Hiệu, sinh năm 1912 tại xã Nghĩa Trụ, huyện Văn Giang, tỉnh Hưng Yên, trong một gia đình nhà nho nghèo giàu lòng yêu nước. Tham gia cách mạng từ năm 14 tuổi, ông bị giặc bắt năm 1930, bị kết án 4 năm tù và đày ra Côn Đảo. Ra tù, ông tiếp tục hoạt động cách mạng. Tháng 12/1939, ông lại bị giặc bắt, sau đó đưa lên nhà tù Sơn La. Tại đây, Tô Hiệu bị giặc xếp vào phần tử nguy hiểm, phải làm việc khổ sai biệt lập, không được tiếp xúc với ai ngoài lính gác. Trong điều kiện tù đày hà khắc và bị bệnh lao hành hạ, Tô Hiệu vẫn bí mật lãnh đạo anh em đấu tranh; vận động, cảm hóa được nhiều binh lính giác ngộ và sau đó tham gia cách mạng.  

Ngày 7/3/1944, Tô Hiệu hy sinh tại nhà tù Sơn La. Cây đào ở nhà tù lúc sinh thời ông thường chăm sóc được mang tên ông vào năm 1945 - khi cách mạng đã thành công - để tượng trưng cho tinh thần đấu tranh bất khuất của một chiến sĩ kiên trung với Đảng, với dân.

Trong chuyến thăm nhà tù Sơn La vừa rồi, chúng tôi may mắn được gặp ông Tô Quyết Tiến, cháu gọi Tô Hiệu là chú ruột. Ông Tiến cho hay năm nào cũng cùng với người thân, đồng đội từ quê hương Hưng Yên và TP Hồ Chí Minh lên nhà tù Sơn La dâng hương tưởng niệm Tô Hiệu và các liệt sĩ để nhắc nhở mình sống sao cho xứng đáng với sự hy sinh của những người đi trước.

Thuyết minh viên giới thiệu tổng quan về nhà tù Sơn La

Dâng hương tưởng niệm các liệt sĩ đã ngã xuống tại nhà tù Sơn La

Bên mô hình "Các tù chính trị đang biên tập bài vở báo Suối Reo"

Du khách chụp ảnh tượng bán thân liệt sĩ Tô Hiệu

Bên cây đào Tô Hiệu hôm nay

Ông Tô Quyết Tiến (trái) trả lời phỏng vấn Báo Phú Yên về cuộc đời hoạt động cách mạng của liệt sĩ Tô Hiệu

THẠCH BÍCH (thực hiện)