Xã hội là nơi cho cá nhân phát triển. Còn gia đình là nơi cá nhân hình thành. Nơi đây là nền tảng tạo dựng tính cách, tâm hồn, tư duy, tài năng, đạo đức… của con người.

Tổ ấm gia đình - Ảnh: L.MINH

VĂN HÓA GIA ĐÌNH

Lâu nay, chúng ta nhắc nhiều đến khái niệm “gia đình văn hóa” nhưng ít nói tới khái niệm “văn hóa gia đình”. Và trên thực tế, có một thời gian dài chúng ta đã buông lơi việc giáo dục giá trị văn hóa gia đình trong thế hệ trẻ. Nội dung văn hóa gia đình chưa được đề cập nhiều và rõ nét trong các chương trình giáo dục học đường. Mặt khác do nhận thức, khi nói đến giáo dục văn hóa gia đình, có người không tránh khỏi thiên kiến hoặc nhìn nhận lệch lạc, nhầm tưởng cho rằng đây là vấn đề không còn phù hợp với cuộc sống hiện đại. Chính vì lẽ đó, việc giáo dục văn hóa gia đình có lúc, có nơi bị bỏ ngỏ. Cho đến khi có những chao đảo lớn về chuẩn mực đạo đức, về giá trị thẩm mỹ, không chỉ trong nước mà còn từ thế giới dội vào, lúc đó chúng ta mới cuống cuồng nghĩ đến việc lấy giá trị văn hóa gia đình làm vũ khí tự vệ.

Nói đến “nếp nhà” có nghĩa là chúng ta nói đến văn hóa gia đình. Không có gia đình nào không mang đặc trưng văn hóa. Văn hóa gia đình bao hàm các yếu tố truyền thống và hiện đại, thể hiện nền nếp, gia phong, cách ứng xử của các thành viên trong gia đình với nhau cùng với các quan hệ xã hội khác, sự hiểu biết, tri thức của mỗi người, ý thức trách nhiệm của mình với bản thân, gia đình và xã hội. Ông bà, cha mẹ luôn mẫu mực, con cháu luôn chăm ngoan hiếu thảo được ví là phước nhà. Thật bất hạnh nếu có một gia đình mà ông bà, cha mẹ, vợ chồng đều “cá mè một lứa”; không ai biết kính trên nhường dưới, coi thường kỷ cương luật pháp Nhà nước, trốn tránh trách nhiệm, nghĩa vụ đối với gia đình và xã hội.

Nói đến nội dung văn hóa gia đình là nói đến tính chất truyền thống. Gia đình được xác định là cái nôi đối với con người, xã hội muốn tiếp cận với con người thì phải qua gia đình; cái gốc văn hóa của con người được tiếp nhận từ khi lọt lòng mẹ; gia đình dạy con người tình ruột rà, họ hàng, làng mạc, Tổ quốc rất cụ thể. Môi trường gia đình còn tạo tâm lý ổn định và được ví như “tổ ấm” của mỗi người; ở đó các thành viên đều cảm thấy được đùm bọc, che chở trong tình yêu thương trìu mến vô bờ bến. Nếp nhà của văn hóa gia đình cần được gìn giữ, phát huy. Việc xây dựng môi trường văn hóa trong nếp sống gia đình cho thế hệ trẻ cần được chú trọng đúng mức. Giáo dục văn hóa gia đình do chính gia đình thực hiện, không chỉ dành cho trẻ em mà cho mọi thành viên gia đình. Và việc giáo dục này phải được duy trì xuyên suốt cả cuộc đời của mỗi con người.

VĂN HÓA TRONG NẾP SỐNG GIA ĐÌNH

Xã hội là nơi cho cá nhân phát triển, còn gia đình là nơi cá nhân hình thành. Nơi đây là nền tảng tạo dựng tính cách, tâm hồn, tư duy, tài năng, đạo đức… Về sau, con người tiếp cận với xã hội rồi phát triển, cũng bắt đầu từ dấu ấn đầu tiên của gia đình. Vì vậy xây dựng môi trường văn hóa từ gia đình phải là một mắc xích quan trọng trong quá trình giáo dục tính cách, tình cảm, tâm hồn, đạo đức cho giới trẻ.

Giáo dục gia đình thực hiện theo hai mức độ. Thứ nhất gia đình thực hiện chức năng giáo dục theo truyền thống gia đình. Đây là việc làm từ đời này sang đời khác, thực hiện trách nhiệm và tình cảm của thế hệ đi trước truyền lại cho thế hệ sau và luôn muốn thế hệ sau tiến bộ hơn thế hệ trước “Con hơn cha là nhà có phúc”. Thứ hai, có sự can thiệp của Nhà nước, đó là Nhà nước sử dụng quyền hạn của mình để định hướng nhằm thúc đẩy nhanh sự phát triển của gia đình theo chiều hướng tích cực nhất nhằm đạt mục tiêu xây dựng gia đình và phát triển xã hội. Với mức độ này, Nhà nước xây dựng chương trình mang tầm chiến lược và các hoạt động đưa kiến thức vào đời sống gia đình và cộng đồng xã hội như: Chiến lược xây dựng gia đình Việt Nam thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, Luật Hôn nhân và Gia đình, Luật Phòng, chống bạo lực gia đình, Bình đẳng giới… để giáo dục các thành viên gia đình thông qua hệ thống học đường, các đoàn thể, cộng đồng... Để mỗi thành viên trong gia đình không chỉ biết cách ứng xử trong gia đình mà còn hòa đồng được với xã hội, giáo dục văn hóa gia đình có thể bao gồm những nội dung chủ yếu như: giáo dục giới tính, tiền hôn nhân, kỷnăng ứng xử, giao tiếp, giáo dục về xây dựng, quản lý kinh tế gia đình, nghề nghiệp, sức khỏe, tri thức…

Một chuyên gia nghiên cứu về gia đình đã từng nói, xây dựng môi trường văn hóa trong nếp sống gia đình cũng giống như “đất đã được lật luống, trồng trên đó cây gì là tùy thuộc mỗi người. Có nhiều thứ để trồng, nhưng đó phải là những thứ tốt lành nuôi dưỡng chúng ta và thúc đẩy chúng ta phát triển”.

MẠNH MINH TÂM