Long Thuỷ thuộc xã An Phú, Tp. Tuy Hoà, cách trung tâm thành phố 10 cây số nếu theo đường Hùng Vương ra QLIA, đi khoảng 7km đến khu vực đồi Thơm, rồi xuôi theo hướng đông, đến sát bờ biển. Còn đi theo đường Độc Lập ra hướng bắc thì chỉ 5km. Tuy nhiên con đường này còn một đoạn gần 1 km chưa được tạo nền, thảm nhựa nên đường đi hơi khó khăn đôi chút do cát lún.

Long Thủy - Ảnh: DTX

Tên cũ của Long Thuỷ là Mỹ Á, nằm sát biển. Phía bắc giáp thôn Ma Liên, Mỹ Quang xã An Chấn, phía nam giáp ranh phường 9 còn mặt đông là biển mênh mông. Long Thuỷ nổi tiếng có dừa xiêm uống nước rất ngọt, mát. Vườn dừa Long Thuỷ rợp bóng mát, quanh năm che phủ cả thôn. Phía giáp với Mỹ Quang có con suối nhỏ xuất phát từ các thôn Phú Phong, Phú Thạnh, Phú Qúi chảy qua cầu Đồng Nai rồi lặng lờ tuôn ra biển Mỹ Á. Con suối này không có tên gọi nhất định, lúc thì gọi là lạch Phú Quý, lúc gọi lạch Đồng Nai, lạch Mỹ Á… Suối không rộng, có thể nhảy từ bờ bên này sang bờ bên kia ở chỗ đoạn cầu Đồng Nai, nhưng ra gần cửa thì nới khoảng cách hai bờ ra xa hơn. Mực nước trong suối lúc cao nhất cũng chỉ tới thắt lưng, nhưng nước trong leo lẻo, thấy từng đàn cá lội; hai bên bờ lại có hàng dừa cao nghiêng mình soi bóng. Chính vì nước dừa thơm mát, ngọt nên đã có nhiều câu ca bóng gió về cây dừa để bày tỏ tình cảm trai gái với nhau:

Muốn ra Mỹ Á ăn dừa

Sợ con sóng dữ nó lùa trở vô

Và:

Muốn ra Mỹ Á ăn dừa

Sợ truông cát nóng, sợ đường đá dăm

Cát nóng đưa dép anh mang

Đá dăm em lượm còn than nỗi gì? 

Long Thuỷ quanh năm lộng gió, một loại gió hiu nhẹ từ biển thổi vào nên không khí rất trong lành. Vì vậy mà ngành y tế của tỉnh đã xây dựng tại đây một bệnh viện phục hồi chức năng cho các bệnh nhân sau điều trị để sức khoẻ được phục hồi nhanh chóng.

Lại nữa, Long Thuỷ có hòn Chùa án ngữ trước mặt, cách bờ khoảng trên dưới 7 km nên bãi biển nông, thoai thoải… Lớp cát vàng mịn trên bãi rất sạch sẽ để du khách tắm biển, tổ chức vui chơi ngoài trời, cắm trại dã ngoại…

Nhưng đến Long Thuỷ không những chỉ có uống nước dừa, tắm biển và thưởng thức ngọn gió mát hiu hiu như tiếng võng đưa mát rượi buổi xế trưa ở nông thôn, mà còn có dịp nếm những món ngon của vùng biển Phú Yên: những con cá thu tươi roi rói, những con mực nang hấp nước dừa, dòn, ngọt dưới chân răng… cùng rất nhiều loại cá lạ, ngon khác.

Mực ở Long Thuỷ có tiếng ngon nhất vùng. Những con mực ống thon dài, to bằng cổ tay trẻ con, hoặc nướng, hoặc hấp hay nhồi thịt băm để chế biến ra nhiều cách khác nhau làm cho du khách không thể cầm lòng để đôi đũa nằm dài mãi trên bàn. Chẳng vì thế, mà dân ca Phú Yên đã có một bài hát tựa là Nẫu Ca theo làn điệu bài chòi xuân nữ trong đó có một đoạn nói về con mực Long Thuỷ – Hòn Chùa:

…Hồi nào qua Phú Lễ ăn ổi chua

Xuống Đại Lãnh uống nước ngọt

Ra Hòn Chùa ăn mực nang

Chớ bây giờ em không ngó em không ngàng

Chồng nghèo cực khổ, gian nan cơ hàn…

(Lời: Nguyễn Hữu Ninh, ký âm: Phan Bá Chức) 

Về tên chữ Long Thủy thì có nhiều truyền thuyết khác nhau. Nhưng sau khi so sánh đối chiếu, chúng tôi dã gạn lọc và dẫn ra câu chuyện sau đây có vẻ hợp lý hơn cả, bởi nó phù hợp với câu ca dao:

Chóp Chài đội mũ

Mây phủ Đá Bia

Ếch nhái kêu lia

Trời mưa như đổ. 

Ngày xưa, đất Phú Yên bị hạn hán nhiều năm liền khiến dân chúng rất lầm than cơ cực vì không có nước để gieo trồng. Hàng ngày phải vào tận rừng sâu đào bới củ rễ tạm sống qua ngày, mặc dù người dân trong vùng đã lập đàn tràng cầu mưa. Các nhà sư, các vị bô lão đã thay phiên nhau cầu khấn trước trai đàn nhiều ngày liền. Những hồi trống sấm cứ vang vọng mãi vào thinh không mà không có sự đáp trả. Một trưa nọ, không rõ từ đâu có hàng ngàn hàng vạn con cóc vàng tràn về các nơi trai đàn, hòa giọng cùng tiếng trống sấm tạo thành âm thanh thôi thúc, bức bách.

Từ trên trời cao, thần Nam Tào và Bắc Đẩu nghe thấy tiếng trống lạ và tiếng cóc liền vào bẩm báo với Ngọc Hoàng. Ngài ra khỏi cung điện nhìn xuống trần gian và thấy cảnh đồng ruộng khô cháy, thần dân thì thất thểu lê bước khắp chốn để tìm miếng ăn ít ỏi. Ngọc Hoàng hoảng hốt cho triệu ngay Long Vương lên và lệnh phải tức tốc làm mưa ngay cho vùng đất khô hạn này.

Dưới mặt đất, trời đang nắng chang chang bỗng tối sầm, gió thổi ào ào, mây vần vũ, sấm chớp vang động. Từ trong những lằn chớp và mây đen kia bỗng xuất hiện con rồng khổng lồ, đầu chúc xuống biển hút nước rồi bay cuộn lên phía núi Chóp Chài, vươn thẳng lên không trung phun nước làm mưa. Những nơi rồng phun nước thẳng xuống, do áp lực quá mạnh nên tạo thành sông (sông Ba, sông Cái…), nhẹ hơn thì thành hồ ao. Nhờ vậy nên người dân có nước để gieo trồng, cày cấy.

Khi rồng chúc đầu hút nước, đầu rồng nhằm vào biển Long Thủy nên có tên gọi như ngày nay. 

Dị bản:

Trong “Truyện dân gian và truyện cổ Phú Yên”, quyển 2, ông Ngô Sao Kim dẫn sự tích Long Thủy như sau:

Một hôm hai cha con họ Trần đi biển. Sau khi kéo lưới lên thuyền, vừa gỡ cá xong, chưa kịp quay vào bờ thì từ ngoài biển Đông bỗng đâu mây đen ùn ùn kéo đến, sà thấp sát mặt biển. Hai cha con trông thấy con rồng đen khổng lồ thò vòi dài từ trên cao hút nước biển. Rồng đen chưa bay lên phun nước thì bỗng đâu con rồng khác màu đỏ lao tới, giương nanh vuốt ra tranh với rồng đen hút nước. Hai con tranh nhau làm cho mặt nước hõm xuống, nước cuộn thành vòi bốc lên cao, sôi réo ầm ầm. Sóng cao chục trượng ập vào bờ, mưa xối như trút. Thuyền của cha con ông họ Trần bị đập văng lên bờ. Nhưng may là không ai bị thương vong.

Sau này dân xứ này lập miếu thờ. Từ đó hai rồng thôi cuộn xoáy, tranh giành hút nước mà chỉ làm mưa, mưa đến chín chiều vào tháng Tư tháng Năm âm lịch hàng năm [26].

Điều này ứng với mùa khô hạn được dẫn ra ở trên.Và có lẽ từ truyền thuyết này, nên vùng này có câu ca dao:

Trách ai ăn ở hai lòng

Đang chơi với Phụng, thấy Rồng bay theo.

Hay:

Anh về Long Thủy vườn dừa,

Sợ cơn gió Bấc nó lùa lộn lên

Lộn lên thì mặc lộn lên

Em đây vẫn đứng một bên cùng chàng!

Theo Đào Minh Hiệp – Đoàn Việt Hùng