Bà Trang là ai, gia thế, tổ tiên, hậu duệ ra sao không ai rõ. Nhưng ngôi miếu thờ bà thì tồn tại từ đời này sang đời khác tại hai nơi: một trên đất An Thạch ở huyện Tuy An và một tại Hảo Sơn ở huyện Đông Hoà để thờ cúng bà. Mãi cho đến ngày nay, những người tuổi trên 80 vẫn nhớ rõ ràng về truyền thuyết bà Trang cứu chúa

Miếu thờ bà Trang ở huyện Tuy An là một ngôi miếu nhỏ nằm sát chân núi thuộc thôn Ngân Sơn. Tường xây bằng gạch đất nung, mái lợp ngói âm dương. Trong gian thờ có một bệ nhỏ đặt ghế thờ, hương án và có người phụng tự hương khói hàng năm. Đây là ngôi miếu cổ có tiếng linh thiêng: giữa trưa tròn bóng hay đêm khuya những người đi qua đây đều phải ngả mũ nón, cúi đầu mà bước. Những người có việc cầu xin những việc phúc đức đến cầu vái, dâng hương đều được phù hộ. Nhiều cặp trai gái yêu nhau nhưng vì gia cảnh không môn đăng hộ đối, hay trắc trở việc nhân duyên tới miếu khấn cầu đều được toại nguyện. Sở dĩ bà được thờ cúng trọng vọng là do ngày xưa bà có công giúp Nguyễn Ánh trốn thoát khỏi sự truy lùng của quân Tây Sơn.

Chuyện kể rằng, không biết gốc gác bà Trang ở đâu, chỉ biết bà một thân một mình đến đây ngụ cư từ rất lâu, không gia đình, chồng con. Bà cũng trồng dâu nuôi tằm và dệt lụa như bao nhiêu người khác trong vùng, cùng góp vào sự nổi tiếng cho Phường Lụa Ngân Sơn một thời vang bóng (cũng có người kể bà cất một quán nhỏ bên bờ sông Cái bán trầu cau, chè thuốc để độ nhật).

Một ngày kia, sau khi bị thất thủ tại vũng Lắm Sông Cầu, Nguyễn Ánh theo cửa Tiên Châu ngược bờ sông Cái trốn về phương Nam. Bị quân Tây Sơn đuổi sát, binh sĩ và quan quân hộ giá đều thất tán, Vương một thân một mình men theo sông Cái mà chạy, chợt thấy một chiếc ghe đậu sát bờ, Vương mừng rỡ, leo lên ghe cầm dầm bơi sang bờ bên kia, nhưng khi ra giữa dòng, hễ khua dầm quấy nước là chiếc ghe cứ xoay tròn, khua ít thì ghe xoay ít, càng khua bơi nhiều thì chiếc ghe càng xoay tròn nhiều hơn, trong khi quân Tây Sơn đã gần tới nơi. Vương biết phen này khó thoát chết, bèn ngửa mặt lên trời than:

-Vận nhà Nguyễn tới đây đà hết! Trời hại ta tại khúc sông này!

Tiếng than vừa dứt, bỗng đâu giữa sông một bầy rái cá nổi lên đưa thuyền Vương sang bờ bên kia, cũng chính là lúc quân Tây Sơn đã đến bờ bên này sông truy lùng. Vương hớt hải chạy vào quán nước, gặp bà chủ quán già nua đang ngồi têm những miếng trầu để giao cho khách hàng. Vương đánh liều nói với bà chủ quán:

-Ta là chúa Nguyễn, đang bị quân Tây Sơn đuổi theo bắt. Không biết bà có cách gì giúp ta trốn thoát chăng?

Bà Trang bèn quì tâu:

-Mời Chúa vào trong buồng, dầu là hôi hám dơ bẩn nhưng xin Chúa cứ leo lên giường lấy chiếu đắp lại thật kín. Khi nào quân Tây Sơn đến hỏi, Chúa cứ giả đò rên thật to để mặc tôi ứng biến. Chúa cảm phiền, giường chiếu không được sạch sẽ và êm ái.

Nói xong, bà Trang tức tốc lấy nước dơ bẩn vẩy khắp nền nhà, mùi hôi thối bay lên nồng nặc.

Chúa khoát tay, không nói gì vội vã leo lên giường nằm đắp kín chiếu. Một lát sau đó, quân Tây Sơn reo hò vượt sông. Một người trong toán binh sĩ kia vung giáo lên hỏi. Bà chắp tay cung kính thưa:

-Nguyễn Ánh ra sao? Có phải người vừa nãy chạy qua đây một thân một mình, mặc áo gấm, đầu chít khăn Tam Giang, quanh lưng có chiếc đai…?

-Đích thị.

Chợt bên trong có tiếng rên nổi lên đau đớn. Quân Tây Sơn hỏi:

-Ai nằm trong đó?

Bà Trang khúm núm thưa:

-Bẩm chồng tôi, bệnh rất nặng, bị chứng phù khí mình mẩy sưng tấy, nước vàng chảy hôi hám mà không có thuốc chữa, chỉ nằm chờ chết. Bẩm tướng quân thứ lỗi, chồng tôi không thể gượng dậy nổi để ra cung bái quý quan được, xin tướng quân tha tội.

Quân lính của Tây Sơn như chợt tỉnh khi ngửi thấy mùi hôi thối nồng nặc xông lên mũi. Một trong số đó quát:

-Đừng có lôi thôi, nhà ngươi thấy hắn chạy đằng nào thì chỉ mau lên, kẻo ta lấy mạng nhà ngươi đó?

-Bẩm tướng quân, người chít khăn Tam Giang, mặc áo gấm như tướng quân nói vừa nãy, tôi thấy chạy đến mỏm núi phía Đông kia kìa, mới chạy qua đó. Chạy rất nhanh…

Bà vừa nói vừa chỉ tay về hướng núi phía trước. Viên tướng Tây Sơn lập tức ra lệnh kéo quân vây kín ngọn núi có nhiều gai góc, lùm bụi rậm rạp, sai dùng bổi và rơm chất quanh núi và phóng hoả đốt sạch. Không thấy ai chạy ra, đám quân sĩ Tây Sơn tưởng mọi người ẩn nấp trong đó đã bị thiêu cháy bèn kéo quân đi.

Vậy là Vương thoát chết lần nữa. 

Chuyện cũng kể thêm rằng: sau khi quân Tây Sơn phóng hoả đốt cháy sạch ngọn núi, tưởng rằng Nguyễn Ánh đã chết cháy thì kéo quân bỏ đi. Đợi đêm tối trời, Nguyễn Ánh từ biệt bà Trang chạy về hướng Phú Hội thì gặp được tàn quân của Vương tại đây, hồi sau một số tướng lĩnh kéo tới, cùng nhau họp bàn tìm cách vượt khỏi chốn nguy hiểm này. Trời tối nhờ nhờ bỗng dưng sầm đen như mực, nhờ vậy mà Vương cùng đám tàn quân xuống thuyền vào Nam an toàn ).

Sau khi thống nhất giang sơn, Nguyễn Ánh lên ngôi vua, lấy hiệu là Gia Long, nhớ ơn xưa bèn cho mời bà về kinh đô để đền ơn đáp nghĩa, nhưng khi quan quân đến nơi tìm tông tích thì bà đã mất từ lâu. Vua ra lệnh cho lập miếu thờ bà như miếu thờ các vị công thần khai quốc, cấp ruộng tư điền để phụng thờ hương khói, giao cho lý trưởng làng Ngân Sơn tìm người phụng tự sớm hôm. Hàng năm, quan phủ Phú Yên đến tận ngôi miếu để làm chủ tế. Lễ cúng tế bà Trang rất linh đình những năm Gia Long còn trị vì. Đồn rằng khi ngôi miếu xây xong, vua Gia Long ban cho hương án, nghi khậu, chuông khánh cùng nhiều đồ thờ có giá trị, nhưng do thời gian và chiến tranh nên tất cả những di vật trong ngôi miếu lần lượt bị thất thoát. Ngày nay, ngôi miếu chỉ còn là hình ảnh một thời, bởi nó đã sập đổ do bom đạn, nền miếu cũ đã được dân xây cất chất chồng lên bên trên, nhưng trong tâm khảm của người dân làng Ngân Sơn, bà Trang và ngôi miếu thờ bà vẫn còn đó dưới hình thức tôn kính tâm linh.Và sự tích về bà Trang vẫn được nhân dân kể cho lớp hậu thế nghe để răn dạy con cháu về chữ NHÂN NGHĨA… ở đời.

(Theo lời kể trong dân gian và tư liệu của các ôngNguyễn Đình Tư trong quyển "Non Nước Phú Yên", Nguyễn Đình Chúc "Địa danh Phú Yên qua tục ngữ ca dao", Ngô Sao Kim "Truyện Cổ Dân Gian Phú Yên").