Vấn đề đi tìm nguyên quán của Quận công Lương Văn Chánh thật là công phu. Phải có những nhà nghiên cứu khai mào và những nguồn tư liệu chính xác, mới tới được kết quả mỹ mãn.
Đền thờ Lương Văn Chánh. - Ảnh: D.T.XUÂN
1- Sách Đại
2- Trong Gia phả Lương Văn Chánh(2), cũng không nói gì đến nguyên quán, nhưng có hai văn kiện nói đến địa điểm đền thờ Lương Văn Chánh: 1) Sắc phong năm 1822 cho làm “Thượng đẳng thần và vẫn cho xã Phụng Các, huyện Đồng Xuân thờ cúng”. 2) Sắc gia phong năm 1843 cho làm Thượng đẳng thần và vẫn cho xã Phụng Tường, huyện Tuy Hòa thờ cúng”(3). Vậy Phụng Các - Đồng Xuân và Phụng Tường - Tuy Hòa là hai nơi khác nhau hay sao? Xin tra trong sách Nghiên cứu địa bạ triều Nguyễn tỉnh Phú Yên, nơi trang 79, 169, 248-302, ta sẽ thấy 2 tên xã huyện Phụng Các - Đồng Xuân và Phụng Tường - Tuy Hòa chỉ là một địa điểm. Vì giữa thời điểm 2 sắc phong kể trên đã có sự đổi tên từ Phụng Các ra Phụng Tường và từ huyện Đồng Xuân chuyển sang huyện Tuy Hòa(4). Phụng Các hay Phụng Tường cũng sẽ giúp ta tìm ra nguyên quán của Quận công Lương Văn Chánh.
3- Thật tình cờ, tôi được đọc trong hồ sơ lưu trữ của tạp chí Xưa và Nay một bài nghiên cứu của ông Ái Châu với nhan đề Đi tìm nguyên quán của Quận công Lương Văn Chính. Tôi thấy bài này thật có giá trị, tiếc rằng chưa in ra. Xin tóm tắt nội dung chính yếu: “Chi họ Lương phát nguyên từ thôn Nguyệt Tiên Đông (tổng Thượng, huyện Đồng Xuân), nay định cư về Phường Tư - Tuy Hòa, có một bản gia phổ của đời trước để lại (có ghi) Tiên nghiêm ta khi tại thế tu gia phổ có lược chú rằng: Thủy tổ nguyên người Thanh Hoa (tức tỉnh Thanh Hóa ngày nay, theo Lương Quý Phủ tức là Lương Công Chính vào Nam… Chúng tôi được giám thủ từ đường chi họ Lương cho mượn bản chữ Hán… bên trong có chú ở phần phụ lục: Thủy tổ ta quán Thanh Hoa thừa tuyên, Hà Trung phủ, Hoàng Hóa huyện, Phượng Lịch xã, tùng Lương Quý Phủ, vãn Phú Yên tỉnh lập Phụng Hoàng ấp do Nguyệt Tiên Đông thôn, nay Ngọc Lãng xã…
“Anh Trương Liên, Chánh văn phòng sở Địa chính Thanh Hóa tra cứu mãi tư liệu ở sở Địa chính Thanh Hóa nói với chúng tôi là chịu, không tìm được địa danh Phượng Lịch ở Thanh Hóa và mách rằng các địa danh có chữ Phượng thì nên truy ở các vùng Phượng Ngô, Phượng Khê (Khê Xá) thuộc Hoằng Lưu. Riêng cụ Đinh Xuân Vinh, thì cho rằng Phượng Lịch xưa có thể là Trạo Vinh, Hội Triều thuộc Hoằng Phong - Hoằng Hóa và các ông họ Lương theo chúa Nguyễn vào Nam chỉ có thể là dòng họ ở Hội Triều, thuộc dòng Lương Đắc Bằng, thầy học của Trạng Trình - Nguyễn Bỉnh Khiêm mà thôi…
“Chúng tôi nhờ UBND xã Hoằng Phong xác định giúp nhà tổ của họ Lương ở thôn Hội Triều ở làng nào và ai là trưởng tộc. May mắn là chính quyền xã Hoằng Phong rất nhiệt tình và chu đáo, không những tìm giúp mà còn yêu cầu các vị thuộc chi họ Lương ở Hội Triều trả lời thư ngay… Thư cụ trưởng họ Lương Hữu Lối và thư của ông Lương Hữu Lịch hậu duệ họ Lương ở Hội Triều vào định cư tận Thuận An - Bình Dương, được họ tộc gởi thư vào ủy nhiệm làm rõ các vấn đề chúng tôi nhờ giải đáp vì ông này là người có nghiên cứu sâu về tộc phả…
“Thư cụ Lương Hữu Lịch cho biết rằng chi họ Lương ở Hội Triều còn có quan hệ huyết thống với chi họ Lương ở Cao Hương -
“Để kết luận, chúng tôi xin được nói thêm rằng: Xác định cụ Lương Văn Chính người quê Hội Triều, Hoằng Phong, Hoằng Hóa, Thanh Hóa chỉ là do cá nhân chúng tôi qua tìm tòi, quy chiếu suy luận. Công bố việc này là cầu mong công luận quan tâm, có sự tiếp sức của các bậc trí giả và các ngành có chức năng, để sớm khẳng định tiểu sử một danh nhân…”.
* * *
Nhờ có 3 tư liệu nêu trên, chúng tôi tìm dần ra manh mối để khẳng định nguyên quán của Quận công Lương Văn Chánh.
(1) Tổng Bái Cần, (2) Ba thôn Phượng Lịch, Nghĩa Lập, Phú Lễ, (3) Xã Hội Triều.
4- Địa bạ các xã Phượng Lịch và Hội Triều
Trong sách Nghiên cứu địa bạ triều Nguyễn - Trấn Thanh Hoa của chúng tôi chưa xuất bản, có ghi tóm tắt địa bạ 3 thôn của xã Phượng Lịch và xã Hội Triều, đều thuộc tổng Bái Cầu, huyện Hoằng Hóa, phủ Hà Trung, như sau:
a) Thôn Phượng Lịch (xã Phượng Lịch). Đông giáp thôn Đông (xã Đông Hà), thôn Nghĩa Lập, thôn Phú lễ, thôn Bảo Long, thôn Thụy Liên. Tây giáp xã Thứ Nhất - Nam giáp thôn Nghĩa Lập. Bắc giáp xã Khê Xả. Tổng diện tích ruộng đất khai thác là trên 455 mẫu 6 sào.
b) Thôn Phú Lễ (xã Phượng Lịch). Đông giáp thôn Phục Lễ. Tây giáp xã Đại Trung.
c) Thôn Nghĩa Lập (xã Phượng Lịch). Đông giáp thôn Phục Lễ, xã Hữu Cầu, thôn Bảo Long. Tây giáp thôn Ông Hòa, xã Đại Trung.
d) Xã Hội Triều. Đông giáp xã Khúc Phụ và biển. Tây giáp thôn Phong Mỹ.
Như vậy là có xã Phượng Lịch đã chia ra 3 thôn và xã Hội Triều riêng biệt. Sự tồn tại của xã Phượng Lịch còn quan trọng hơn xã Hội Triều.
5- Xã Phượng Lịch và xã Hội Triều được ghi rõ trên bản đồ Đồng Khánh địa dư chí.
Trên bản đồ huyện Hoằng Hóa trích từ sách Đồng Khánh địa dư chí kèm theo đây, chúng ta thấy có ghi: 1) Tổng Bái Cầu. 2) Ba thôn Phượng Lịch, Phú Lễ, Nghĩa Lập (cùng chia ra từ xã Phượng Lịch). 3) Xã Hội Triều.
6- Ba thôn Phượng Lịch (đổi ra Phượng Ngô), Phú Lễ, Nghĩa Lập và xã Hội Triều được ghi rõ trên bản đồ Đông Dương tỷ lệ 1/100.000 của sở Địa Dư ấn hành năm 1954.
Trên bản đồ huyện Hoằng Hóa trích dẫn kèm theo đây, chúng ta thấy thôn Phượng Lịch đã đổi ra Phượng Ngô. Nghiên cứu tứ cận giáp giới của thôn Phượng Lịch trong địa bạ nói trên, sẽ thấy rõ sự thay đổi ấy. Tuy nhiên sự đổi tên tiến hành lúc nào, thì chưa biết! Còn vị trí các thôn Phú Lễ, Nghĩa Lập và xã Hội Triều cũng đã rõ, khỏi phải bàn thêm.
Đối chiếu với bản đồ hành chính tỉnh Thanh Hóa ngày nay(5), xã Phượng Lịch xưa (gồm cả 3 thôn Phượng Ngô - Phú Lễ - Nghĩa Lập) nằm trong địa bàn xã Hoằng Lưu, huyện Hoằng Hóa nay. Còn xã Hội Triều, tuy cũng có họ Lương nhưng không phải tiên tổ trực hệ của Lương Văn Chánh, thì nay nằm trong địa phận xã Hoằng Phong cùng thuộc huyện Hoằng Hóa. Xưa kia, xã Phượng Lịch và xã Hội Triều giáp giới nhau.
* * *
Tóm lại, Quận công Lương Văn Chánh có nguyên quán ở xã Phụng (cũng âm là Phượng) Lịch - Hoằng Hóa - Thanh Hóa và trú quán ở xã Phụng Các - Tuy Hòa - Phú Yên. Phụng Lịch sau đổi ra Phụng Ngô và Phụng Các sau đổi ra Phụng Tường. Giữa nguyên quán và trú quán (coi như quê hương lúc sinh thời) của Quận công Lương Văn Chánh ắt có nhiều mối quan hệ thân thiết, kể cả địa danh xã thôn yêu dấu. Nếu ta nghiên cứu kỹ gia phả của các bậc tiên hiền hậu hiền tới vùng đất mới khẩn hoang lập ấp, có lẽ ta sẽ thấy địa danh nguyên quán của các vị sẽ thay đổi chút ít để đặt tên cho xã thôn tân lập. Đây cũng là một môn khảo cứu ích lợi và thú vị đáng quan tâm.
NGUYỄN ĐÌNH ĐẦU
(1) Quốc sử quán, Đại
(2) Gia phả Lương Văn Chánh. Tập viết tay dày 89 trang, do ông Đào Chuyên cháu ngoại đời thứ 11 của họ Lương, kính cẩn phụng dịch.
(3) Như trên, trang 15 và trang 17.
(4) Nguyễn Đình Đầu, Nghiên cứu địa bạ triều Nguyễn, tỉnh Phú Yên. NXB TP HCM, 1997.
(5) Tập bản đồ hành chính 64 tỉnh, thành phố Việt Nam, tỉnh Thanh Hóa, NXB Bản đồ, 2005, trang 38.
