Đề án sàng lọc trước sinh và sơ sinh (SLTS và SS) đang triển khai ở tỉnh ta đã giúp cho việc phát hiện, can thiệp sớm khá nhiều bệnh tật ở thai nhi và trẻ sơ sinh. Đặc biệt, đã làm thay đổi nhận thức của người dân về việc tham gia các quá trình sàng lọc.
THAY ĐỔI NHẬN THỨC, HẠN CHẾ DỊ TẬT
Các bác sĩ siêu âm tỉnh Phú Yên và bác sĩ Trung tâm Sàng lọc trước sinh và sơ sinh Trường Đại học Y dược Huế đo độ mờ da gáy cho một thai phụ.
Lâu nay, phần lớn phụ nữ mang thai mỗi khi đi khám, siêu âm thai chỉ quan tâm đến giới tính, cân nặng của con chứ ít ai nhờ bác sĩ đo độ mờ da gáy, kiểm tra nhiễm sắc thể (NST) di truyền (gọi là sàng lọc) để xem thai nhi có bị dị tật bẩm sinh, bị tim bẩm sinh hay không. Điều này vô cùng quan trọng, ảnh hưởng không nhỏ đến tương lai con em sau này. Bởi vì, nếu được sàng lọc trong quá trình mang thai sẽ có khá nhiều khuyết tật có thể phát hiện. Nhiều khuyết tật không thể chữa được các bác sĩ tư vấn hủy thai kịp thời hoặc một số bệnh có thể điều trị bằng thuốc, phẫu thuật, chế độ ăn uống của bà mẹ...
Còn sàng lọc sơ sinh là sàng lọc trên những trẻ hoàn toàn bình thường về mặt hình thái nên cảm nhận ban đầu của gia đình không nghĩ là con mình bị bệnh. Vì vậy, nhiều người không muốn ai đụng đến con mình dù là chích một giọt máu ở gót chân để xét nghiệm. Nếu ngay sau khi đứa trẻ sinh ra được sàng lọc sơ sinh, sẽ phát hiện một số bệnh về rối loạn chuyển hóa cơ bản cũng như rối loạn về gene, rối loạn NST. Từ đó, các bác sĩ có thể điều trị và can thiệp sớm.
Theo tiến sĩ Võ Văn Đức, Trung tâm SLTS và SS Trường đại học Y dược Huế, thời gian lấy mẫu máu gót chân của trẻ lý tưởng nhất là từ 24-36 tiếng sau sinh, đối đa là 48 tiếng. Khi sản phụ có tiền sử gia đình khuyết tật, cần làm một số xét nghiệm tầm soát. Khi các xét nghiệm tầm soát chỉ ra nguy cơ, các xét nghiệm chẩn đoán sẽ được tiến hành để xác định tình trạng bệnh tật. Những yếu tố nguy cơ tương đối rõ ràng bao gồm: Mẹ trên 35 tuổi khi sinh con; bố trên 50 tuổi khi sinh con; tiền sử cá nhân hay gia đình có khuyết tật bẩm sinh; có con trước bị khuyết tật bẩm sinh; sử dụng một số loại thuốc vào thời điểm mang thai; đái tháo đường khi mang thai, tiền sử tiếp xúc với một số hóa chất độc hại. Sau khi có kết quả cụ thể, các bác sĩ tiến hành tư vấn với từng trường hợp cụ thể. Việc tiếp tục giữ thai hay ngừng thai hoàn toàn do gia đình lựa chọn, quyết định.
Tuy nhiên, trước thông tin về tình hình dị tật của thai nhi, thái độ của các sản phụ rất khác nhau. Từ chỗ họ cảm thấy bất ngờ đến việc nhiệt tình tham gia vì những đứa con khỏe mạnh. Nhờ triển khai đề án, nhiều sản phụ chưa mấy mặn mà với việc làm này đã thay đổi nhận thức vì nó đem lại lợi ích thiết thực cho sức khỏe và sự phát triển của con cháu sau này. Chị Lê Thị Hồng Hương (Hòa Quang Bắc, huyện Phú Hòa), cho biết: “Trước đây vì không hiểu sàng lọc là như thế nào nhưng từ ngày tham gia chương trình sàng lọc của đề án tôi thấy rất yên tâm, mặc dù gia đình không có tiền sử về khuyết tật nhưng khi được bác sĩ yêu cầu làm các bước kiểm tra, xét nghiệm tôi đã tình nguyện tham gia”. Còn Chị Nguyễn Thị Thanh Hiền (xã Hòa Tâm, huyện Đông Hòa) thì: “Đi kiểm tra đo độ mờ da gáy, NST được bác sĩ kết luận con khỏe mạnh thấy rất yên tâm. Những chương trình sàng lọc như thế sẽ tạo ra những em bé an toàn, giúp cho người dân hưởng lợi rất nhiều thì tại sao không tham gia và kêu gọi mọi người cùng tham gia”.
TĂNG CƯỜNG TRUYỀN THÔNG
Hiện nay, Phú Yên đang triển khai Đề án SLTS và SS trên 61 xã, phường của 6 huyện, thị xã, thành phố trên địa bàn tỉnh. Tất cả cán bộ dân số, bác sĩ siêu âm đã được tập huấn tư vấn sàng lọc, kỹ thuật lấy mẫu máu trẻ sơ sinh… Theo kế hoạch, trong năm 2012 đề án này sẽ nhân rộng ra toàn tỉnh. Với trình độ chuyên môn hiện nay, những thao tác sàng lọc đơn giản như: lấy máu gót chân, đo độ mờ da gáy… ở tuyến cơ sở đều đã thực hiện được.
Nhằm tạo điều kiện cho các cấp lãnh đạo địa phương và người dân hiểu rõ hơn mục đích, ý nghĩa và tầm quan trọng của đề án, Chi Cục DS- KHHGĐ Phú Yên đã tổ chức tư vấn cộng đồng, truyền thông giáo dục sức khỏe về tầm quan trọng và lợi ích của chương trình SLTS và SS, tư vấn và theo dõi các trường hợp có nguy cơ cao.
Bà Đỗ Thị Như Mai, Phó chi cục trưởng Chi cục DS-KHHGĐ cho biết: Trình độ và sự nhận thức của người mẹ là yếu tố quan trọng quyết định đến nguy cơ của thai nhi bị dị tật. Có những trường hợp dù được bác sĩ tư vấn rất nhiều lần nhưng vẫn không chịu thay đổi hành vi. Điều quan trọng nhất là các sản phụ cần có kiến thức tốt về thai nghén và thái độ đúng đắn trong sàng lọc. Đặc biệt, cần nâng cao kiến thức và thái độ của người dân, cộng đồng về việc khám sức khỏe của mình và trách nhiệm với cả những đứa trẻ sẽ được sinh ra.
Chị Lương Thị Mỹ Nữ, cán bộ chuyên trách Dân số - Gia đình - Trẻ em xã Hòa Hiệp Trung (huyện Đông Hòa) cho biết: “Có người cho rằng, cha mẹ hoàn toàn khỏe mạnh, con sinh ra làm sao mắc bệnh mà cần làm xét nghiệm. Qua nhiều lần giải thích cộng với nhiều người tham gia SLTS và SS đem lại lợi ích thiết thực đã tác động tích cực đến các gia đình khác, nhưng về lâu dài phải liên tục tư vấn, vận động”.
Tiến sĩ Võ Văn Đức nhấn mạnh: “Cần phải tăng cường truyền thông nhiều hơn nữa, tổ chức các hoạt động tuyên truyền bằng nhiều hình thức như tư vấn nhóm, tư vấn trực tiếp, phát tờ rơi, áp phích, phát thanh huyện, xã…. Như vậy, người dân mới nhớ mà tham gia. Các hoạt động phối, kết hợp giữa cán bộ chuyên trách trạm y tế và các ban, ngành, đoàn thể cần phải nhịp nhàng. Để làm được điều đó còn rất nhiều việc phải làm, trước hết là khắc phục những khó khăn hiện tại và đẩy mạnh công tác tuyên truyền cũng như tham gia tập huấn kỹ thuật chuyên môn cho đội ngũ cán bộ cơ sở”.
PHẠM THÙY
