Du lịch là xê dịch, là thưởng thức, trải nghiệm những thứ mình chưa từng. Đó có thể là việc làm của một người nông dân hay bất cứ nghề nghiệp gì, cũng có thể là tham quan ngắm nhìn cảnh đẹp mình chưa từng thấy, trải nghiệm những trò chơi hiện đại, món ăn đặc sản... Chúng tôi đã có một cuộc trải nghiệm thú vị ở vùng ba xã huyện miền núi Sơn Hòa như vậy.
Chớm mùa đỏ chín
Mới đầu tháng bảy nhưng có khá nhiều đoàn và nhóm các bạn trẻ về vùng ba xã để chiêm ngưỡng mùa đỏ chín. Con đường hướng về ngã ba đồn được đổ bê tông xi măng vừa rộng vừa chắc, chạy dài tít tắp. Hai bên đường những rẫy sắn, keo lai, hồ tiêu xanh mướt mát. Đang mùa chuẩn bị trồng rừng, thỉnh thoảng hiện ra những khu vườn ươm xanh mởn, non tơ giữa những tia nắng vàng dịu nhẹ. Đêm qua, một cơn mưa rào cuối hạ làm không khí càng trở nên dễ chịu, cao nguyên Vân Hòa hiện ra như một bức tranh đẹp dưới thung, trên đồi xa xa vẫn còn bảng lảng sương sớm mát lành. Thảo nào người dân quê hương Vân Hòa vẫn tự hào sống giữa miền ôn đới như “Đà Lạt 2”!
Chúng tôi dừng xe ở cây xăng, ngã ba Sơn Long đi Sơn Định để chờ đoàn đầy đủ và người dẫn đường cô Út Mười mắm thơm rồi vào chiêm ngưỡng vườn đỏ. Đứng xớ rớ đã có mấy anh xe ôm “đất đỏ” (đất ở đây màu đỏ quạch, nên vành xe cánh xe ôm luôn có màu đỏ, thậm chí còn vương lên cả ống quần được buộc dây thun ở cổ chân) nhiệt tình đến chỉ đường đến những hộ dân gần đó có đỏ chín để chụp hình.
Cô Út Mười đưa chúng tôi đến nhà bà Bảy Ướt, cách ngã ba chừng hơn cây số. Vườn nhà bà Bảy rộng, tôi đếm khoảng trên dưới 10 gốc cây đỏ. Lạ mắt đến ngỡ ngàng khi trước mặt chúng tôi là những cây đỏ lúc lỉu, đúng hơn là chi chít trái, một màu đỏ sẫm. Trái đơm đầy tua từ trong thân cây mọc ra từ gốc sát mặt đất đến hết thân chính và những cành chính. Tháng 8, những vườn cây đỏ ở các xã vùng cao nguyên Vân Hòa đang chuyển từ màu tím sậm dần sang đỏ thẫm, đến tầm tháng 10 là chín rộ một màu đỏ tươi. Trái đỏ tựa như trái dâu da ở miền Nam và lòn bon của xứ Quảng. Điều khác là trái tròn, to hơn, khi chín da màu đỏ rực, ăn ngọt ngọt chua chua, thanh mát, là loại trái cây ăn vặt “sở trường” của chị em. Theo cô Út Mười, cây đỏ mọc hoang trong rừng, khi phát rẫy, người ta thấy trái ăn được nên để lại. Đỏ ra hoa từ dưới gốc lên, vào tháng Giêng đến tháng 8, tháng 9 âm lịch mới chín đỏ rực. Điểm đặc biệt thú vị là khi ra hoa đậu quả thì từ dưới gốc lên, nhưng khi già chín thì chín dần từ trên cao xuống.
Với sự “độc lạ” của những cây đỏ chi chít trái đã thu hút sự quan tâm của nhiều người muốn đến đây tận mắt chứng kiến và ghi lại hình ảnh bên những gốc đỏ rực rỡ. Nhờ vậy, vài năm gần đây, đến mùa đỏ chín là vùng ba xã bắt đầu đón những vị khách phương xa đến chụp hình bên cây đỏ.
Nhà báo Hoàng Chương đến từ TP Tuy Hòa cảm nhận: “Thật ngạc nhiên và thú vị khi lạc vào vườn đỏ mùa trái chín. Tôi thấy mình như trẻ lại với bạn trẻ khi say sưa chụp hình với những cây đỏ trĩu quả. Không khí ở vùng này mát lành dễ chịu, có những hồ nước tự nhiên rất đẹp. Nơi đây còn có di tích lịch sử quốc gia Nhà thờ Bác Hồ và khu căn cứ của tỉnh Phú Yên trong kháng chiến... Đây là những tài nguyên quan trọng để các công ty lữ hành có thể tổ chức tour du lịch sinh thái trải nghiệm vườn đỏ kết hợp du lịch về nguồn tạo nên một chuyến đi thú vị”.
Mắm thơm, muối ớt, rau rừng
Chúng tôi rời vườn đỏ của bà Bảy Ướt ngược lên hướng Sơn Định khi mặt trời đã đứng bóng. Đoàn quyết định dùng cơm trưa để “cứu đói” cho những cái bao tử. Thực đơn buổi trưa đã nhờ chủ quán nhỏ gần khu vực nhà thờ Bác Hồ chuẩn bị từ trước. Gọi là thực đơn cho “sang chảnh”, chứ vỏn vẹn có một món chính là gà đồi chạy bộ được chế biến thành các món: gà kho mắm thơm ba xã, gà nấu canh chua lá dít, gà nấu miếng và cơm trắng. Các món phụ gồm: mắm thơm giã ớt, tỏi, ngò tàu; muối ớt rừng và rau rừng luộc. Tất cả chỉ có vậy mà ai cũng khen lấy khen để. Bọn nhỏ thì khỏi phải nói, sau một buổi sáng vận động, vào bàn ăn không chờ mẹ nhắc, bới cơm, trộn đều gà kho mắm thơm, cứ thế ăn no nê. Người lớn thì hít hà xuýt xoa với món ăn có thêm nhiều ớt và hớn hở bởi sự ăn ngon lành của các con. Một nhóc tì lém lỉnh vừa ăn vừa nói, khiến mẹ “đứng hình”, chỉ biết cười xòa: Phải chi mẹ kho thịt gà ngon thế này thì ngày nào con cũng ăn cơm không cần nhắc!
Vùng cao nguyên đất đỏ này có một món đặc sản “trứ danh” của thời cơm cao gạo kém, cách trở đường đi, đang được cô Út Mười “hồi sinh thương hiệu”, đó là món mắm thơm.
Trái thơm sẻ (thơm giống nhỏ, truyền thống) gọt bỏ vỏ, xắt miếng đem ngâm với mắm cái (mắm nêm) sau khoảng nửa năm thì ăn được. Bấy giờ, miếng thơm đã “ngậm” đầy mắm, người ta gọi là mắm thơm. Miếng thơm được xé nhỏ, vắt bớt nước cho giảm bớt độ mặn rồi đem kho với gà thả đồi. Chất trong quả thơm làm cho miếng gà mềm ngọt, vị mắm nêm làm cho miếng gà kho đậm vị quyện cùng sả ớt khiến cho món gà kho mắm thơm trở nên độc đáo, đặc trưng, ăn với cơm gạo lúa rẫy đến căng bụng. Ớt rừng, tỏi, é trắng hoặc ngò tàu giã nhỏ trộn với mắm thơm xé nhỏ và phần nước là thành món ngon ăn với cơm trắng và rau rừng luộc.
Mắm thơm là món ăn truyền thống dân dã của người dân vùng 3 xã cao nguyên Vân Hòa, nay đã trở thành đặc sản nhờ sự khéo léo và tâm huyết của cô Út Mười, người đã và đang làm “hồi sinh” món ăn truyền thống và xây dựng thương hiệu Mắm thơm Út Mười.
Ở vùng núi này, bên cạnh lá giang, thiên nhiên còn ưu đãi tặng thêm lá dít, một loại lá cây dại trong rừng chuyên dùng nấu canh chua với gà và thịt rừng. Canh gà lá dít cho vị chua nhẹ, thanh, lá mềm, thơm. Gà đồi nấu lá dít cũng là món truyền thống ở quê hương Vân Hòa. “Canh gà lá dít có vị chua thanh, mùi thơm rất đặc trưng”, siêu đầu bếp Lý Sanh (TP Hồ Chí Minh) từng nhận xét trong vai trò giám khảo liên hoan ẩm thực do Sở VH-TT-DL Phú Yên tổ chức.
Rau rừng luộc ở đây cũng thuộc hàng lạ. Đủ thứ loại rau “ăn được”, trong đó có một hai loại rau vừa là vị thuốc đó là rau xuyến chi (chủ đạo), lá khổ qua rừng, lá cà... luộc chín vắt khô, chấm muối ớt hoặc mắm thơm trở thành món đưa cơm tuyệt vời.
Gà kho mắm thơm, gà nấu lá dít, rau rừng luộc chấm mắm hoặc muối ớt... những món ăn không thể dân dã hơn, nhưng mang hương vị đặc trưng không đâu có được đã trở thành đặc sản của vùng quê mỗi khi đến cao nguyên Vân Hòa.
Ông Nguyễn Thiện Tình, Trưởng phòng VH-TT huyện Sơn Hòa cho biết: Về cao nguyên Vân Hòa (Sơn Định) là về với vùng căn cứ các mạng xưa của cha ông, về nguồn. Về đây để trải nghiệm khí hậu mát mẻ trong lành của cây trái, núi đồi, hồ suối. Và du khách được thưởng thức các món ăn đặc sản truyền thống của người dân bản địa, trong đó không thể bỏ qua món gà đồi kho mắm thơm hay nấu chua lá dít... Gần đây, với sự nổi lên của trái đỏ chín đã thu hút khá đông du khách đến với ba xã cánh bắc Sơn Hòa.
TRẦN QUỚI
